L’art des listes, Dominique Loreau, Frañs (2007)

A-wezhioù e kavan ken drol un titl bennak ma teu da vezañ ret din e lenn evit gouzout penaos an diaoul e c’hell bezañ leuniet ul levr a-bezh diwar an tem… Splann eo ez eo ar pezh a zo c’hoarvezet din gant al levr-mañ.

E bro-Japan e vev Dominique Loreau abaoe bloavezhioù, dezhi da vezañ gall. An teknik a ginnig zo hanter-hent etre un deizlevr hag ur bullet. Kentoc’h eget sevel frazennoù da lakaat urzh en e vuhez ha da zerc’hel soñj -mat eo an deizlevrioù met kemer a reont re a blas, hervezi- e tiviz kentoc’h sevel listennoù eus a bep seurt traoù. Listennoù a adkopia en ur c’harned propr hag a vir.

Betek-henn n’anavezen nemet listenn an defotadoù hag hini an traoù d’ober hiziv. Kalz ledanoc’h eo an temoù kinniget gant Dominique Loreau. Levrioù ho levraoueg, ar re ho pije c’hoant da lenn, ar filmoù ho peus leñvet ar muiañ dirazo, roll-meuzioù kement pred kemeret gant an den-mañ-den, ar micherioù ho pije bet c’hoant d’ober ha n’ho peus ket graet ha me ‘oar-me ! … Ar seurt listennoù a gaver en ur bullet alies, met diskouez a ra-hi kalz faltazi en he dibaboù.

Hervezi e sikourfe an unan ar sevel listennoù da lakaat urzh en e benn, da skrivañ traoù ha ne zeufent ket er-maez ma ne vije ket dre hanterouriezh ur c’hreion.

Netra nevez, netra dispac’hel, met plijus a-walc’h eo da lenn gant ar skouerioù niverus a ro ar skrivagnerez. Kenkoulz eo din (hag e chomo) sevel frazennoù p’em bez tro da dapout ur c’hreion, met marteze e klot gwelloc’h gant spered tud yaouankoc’h rollañ traoù a bep seurt. Ha gwir eo e chom en ul listenn un tamm brav eus an dro-spered, eus an ambiañs, eus an den ma oa an hini en doa skrivet anezhi.

Kavet a c’heller el levr-mañ soñjoù temoù dedennus da eskemm gant e vugale ha da sevel listennoù asambles ganto, netra nemet evit ar blijadur. Skrivañ istor e familh dre ma vezer o vevañ anezhi, en ur mod. Bezañ lod eus an dastum eñvorennoù a-vuzul ma vezont bevet. Ha war don an dudi hag ar c’hoari. N’eo ket evit se eo bet skrivet L’art des listes, met an doare gwellañ da implijout al levr eo sur a-walc’h.

Les livres prennent soin de nous : Pour une bibliothérapie créative, Régine Detambel, Frañs (2015)

Goude un taol-esae kentañ gant levr Marc-Alain Ouaknin e oan bet dipitet gantañ, em bije gellet laoskel sujed ar biblioterapiezh da vont. Met ne oa ket gwalc’het va c’huriusted. Kendalc’het em eus gant hennezh eta.

Keuz n’em eus ket : komz a ra Régine Detambel eus al levrioù hag eus an testennoù en un doare a glot gant ar pezh a c’hourlakaan, a zivinan diwar o fenn. Da skouer pa lavar : “N’eo ket ar pal reiñ ur ster d’ar pezh a lenner, a-wezhioù. Ar glec’hiañ eo a vez klasket, an teuzadur gant ar sinoù war ar bajenn”. Ha dre ma z’aen war-raok ha ma soñjen aliesoc’h-aliesañ : Aze ‘mañ ! Deuet eo ganti ! e soñjen ivez n’eo ket displijus kaout ar muiañ posubl a deuzadur gant soñjoù an aozer.

Pouezañ a ra Régine Detambel war ar fed eo gerioù al lennegezh a c’hell soagnal an dud hag o deus galloud, en ur argas al levrioù o reiñ modoù-implij, kuzulioù war an doare da soñjal pe d’en em ren -menegiñ a ra Paulo Coehlo e-touez ar re-se.

Ma soagn al lenn, ar skrivañ a ra ivez, an darempred tost gant ar bajenn, ar c’hreion : aliañ a ra an adkopiañ barzhonegoù gant an dorn.

Goude bezañ kinniget petra lakaat an dud da lenn evit sikour anezho ha kemeret harp war meur a levr pe a skrivagner o vont a-du ganti e kont Régine Detambel he istor gant al levrioù, dindan un nebeut pajennoù eñvorennoù kreizennet war an tem. Ur misi e oa da lenn.

Treut em eus kavet an hentenn e-keñver bibliotherapiezh koulskoude. Chom a reer war dachenn ar soñjoù, an disklêriañ e garantez d’al levrioù. Lavarout a ra an aozerez ez a da lenn en tiez-retred da vare kleuboù, met n’eus ket doareoù all kinniget.

Laouen on bet o lenn al levr-mañ dre ma kadarna va soñjoù-me, met un tu gin a zo da gement-se : n’en deus ket degaset ur mor a draoù din. N’em eus ket desket kalz tra gantañ peogwir ez eo re heñvel ouzhin.

Ne chom din nemet heuliañ kuzulioù ar chamanez ha splujañ en-dro el lennegezh eta.

La méthode Bullet Journal, Ryder Carroll, Stadoù Unanet (2018)

C’hoant em eus bet da lenn al levr-mañ, n’eo ket evit implijout an ostilh, met evit kompren an dud a ra gantañ. Gant Ryder Carroll eo bet ijinet ar c’hoñsept.

Ur souezhadenn vat eo bet evit ar pezh a sell ouzh an displegadennoù.

Ur Bullet Journal zo un doare deiziataer, met savet tamm-ha-tamm hervez ezhommoù an hini a sav anezhañ. Gwelet a ran an diforc’h etre un deiziataer hag ur Bullet evel an hini a zo etre roll an defotadoù, skrivet ganeoc’h ho-unan, hag unan rakvoullet n’ho pije nemet lakaat kroazioù warnañ.

Displegañ a ra Ryder Carroll penaos e aozañ evit ma klotfe eus ar gwellañ gant buhez an unan ha gant e raktresoù, ha war se en deus bet, ha diorroet, ur bern soñjoù talvoudus. Ul levr dedennus-tre eo e-keñver an titouroù pleustrek, memes evit ar re n’o deus ket c’hoant da implijout teknik ar Bullet Journal.

Plijet on bet gant ar fed e vije kreizennet an traoù war tu pleustrek an ostilh, ha n’eo ket war e du arzel : pa glasker petra eo ur Bullet war ar Rouedad e kaver ur mor a skeudennoù bravoc’h an eil re eget ar re all. Techet int da lakaat disoñjal pal ar c’harned.

Anzav a ran on bet hegaset, koulskoude, gant al liamm a vez graet etre aozadur kempenn ar Bullet hag an diorren personel. Bep tro ma z’ae war an tu-mañ e kolle al levr eus e interest. Met n’eo ket re vezant, ha lec’hiet eo er fin kentoc’h.

N’en em lakain ket da sevel ur Bullet Journal, teknikoù all em eus evit merañ va raktresoù, met kavet em eus dedennus al levr-kinnig resis-mañ. En em gavet on gant an hini mat, a gav din, e-touez ur bern reoù all ha n’eus ket kalz danvez enno, war-bouez un nebeut tresoù kinniget.

Comment chier dans les bois, Kathleen Meyer, Stadoù Unanet (1989)

Un titl dispar, ha dispac’h. Evidon, ar goulenn, fas dezhañ, a zo bet kentoc’h : penaos chom hep lenn al levr ? Hag arabat fiziout e Google, a renk anezhañ er rummad “fent” : kozh kaozioù. Ar bourmenerien o vont war vaez war ar maez a zeu da vezañ ur gwir kudenn ekologel.

Da gentañ e weler penaos saotrañ an nebeutañ posubl : penaos en em lec’hiañ e-keñver al lec’hioù dour, pet metrad diouto, eus peseurt tu… gant un nebeut kuzulioù evit na vezan ket gwelet pe en em staliañ klet. Douarañ ? Toaliñ ? Pe degas ho produadennoù d’ar gêr ? Komprenet em eus gant souezh ne oa ket ar soñj diwezhañ-mañ ur farsadenn, daoust ma oa ar wezh kentañ din klevet diwar e benn. Kinnig a ra Kathleen Meyer ul listennad dafar a zo bet ijinet ha savet a-ratozh-kaer evit se.

Estreget traoù mat zo el levr-mañ. Al listennadoù-dafar-mañ, da skouer, a vez kinniget o merkoù, o frizioù, hag ur geñveriadenn zon anezho. N’eo ket talvoudus evit unan ne ra nemet teurel ur sell. A-benn ar fin e lammen ar pajennadoù randonus-se. An eil tra ha n’eo ket dispar eo ar stag m’eo al levr ouzh kudennoù resis an amerikaned. Du-hont eo disheñvel ar c’hudennoù endro eus ar pezh ez int du-mañ. Ha dre se e c’heller lavaret, goude lenn al levr, o deus tapet lañs warnomp evit dirouestlañ ar c’hudennoù a sav, pa ne vije nemet evit krediñ lakaat ar gaoz diwar o fenn.

Koulskoude em eus tennet va mad eus va lennadenn. Desket em eus ur bern traoù ha tro em eus bet drezi d’en em soñjal war kudennoù ne ouezen ket e oa anezho, zoken. Sirius eo an danvez, met kontet gant un tamm brav a fent hag a istorioùigoù farsus -el lodenn gentañ dreist-holl- a lak da dremen ur prantad dudius.

Moi, jardinier citadin, 1 ha 2, Min-ho Choi, Korea ar Su (2014 ha 2015)

Ur rummad div vannenn-dreset, awenet gant buhez ar skrivagner.

Erru poazh gant e labour er gêr vras, e tiviz Min-ho Choi reiñ e zilez ha mont da annneziñ war lez ur gêr vihannoc’h ma c’hell feurmiñ un tamm douar en un dachennad liorzhoù boutin.

Ar wezh kentañ eo dezhañ tostaat ouzh douar pe blant. Gwelet a reer anezhañ o teskiñ, o poaniañ, o tastum pe o koll e c’hounid, gant barzhoniezh ha kalzig a fent. Liorzhañ zo ivez un doare da deurel ur sell nevez war ar bed ha war an dud : e-keit ma toñvaa an danvez-liorzhour e zachenn nevez, ez eus ur grouell o kreskiñ e kof e wreg. Mont a ra e darempred gant e amezeien, krouiñ a ra liammoù nevez.

Kammedoù kentañ un neofit war al liorzhañ eo eta. Ingal goude pennad pe bennad e kaver div bajennad displegadennoù, evit kinnig legumaj e liorzh, penaos o c’hounit, penaos o virout pell ha kement ‘zo. N’eo ket al lodenn dedennusañ evidomp, o vezañ ma z’eus ul lodenn vras eus ar plant kinniget n’anavezer ket o anv zoken. Hag evit ar re a anavezomp, eo gwall zisheñvel an hin hag an doare da labourat etre Breizh ha Korea.

Plijet on bet gant ar rummad gras da zaou dra : da gentañ, e kavan dibar an tem, n’eo ket alies e weler an dud o kontañ o buhezioù liorzhourien, ha pa vije e kêr. Da eil, kontet eo an div levrenn gant dourlivadurioù penn-da-benn. Ha pegen kaer int, ur blijadur d’an daoulagad ! N’eo ket ken barrek an aozer evit tresañ an tudennoù eget al legumaj, ar plant hag an ardremezioù, met n’eus forzh.

Kenkoulz lenn an div levrenn-mañ hag ober un droiad-bale en ho liorzh, m’ho peus c’hoant da zistanañ un deiz ma raio glav…

 

Faire de la bande dessinée, Scott McCloud, Stadoù Unanet (2006)

Diouzh ar c’hentañ gwel, n’eo ket ken meizidik al levr-mañ hag an daou gent.

Kavet e vo ennañ, evel e kalz levrioù all diwar-benn an hevelep sujed, ur voest-ostilhoù da gregiñ e-barzh : Peseurt tem dibab ? peseurt hent a heul ar c’harrezennoù ? penaos dibab un dalenn pe un all ? Peseurt benveg a glot gant an teknik-mañ-teknik ? Gant an dorn, pe gant an urzhiataer ? Penaos diforc’hañ trolinenn un dudenn-paper diouzh trolinenn eben ? Penaos tresañ santimantoù an dud war o fenn ?

Met mont a ra pell Scott McCloud ganti, ur wezh c’hoazh, ouzhpenn m’eo dornet kaer (e gatalog dremmoù, da skouer, em eus kavet marzhus). En ur heuliañ anezhañ, me ha n’em eus treset bannenn-treset ebet morse ha n’on ket e sell ober, em boa ar santimant da zeskiñ traoù diwar-benn mab-den. Traoù a ouezen dija, marteze, met kinniget ken eeün, ken splann, ma taole ur gouloù nevez warno. Traoù a denn, da skouer, ouzh yezh ar c’horf, ouzh tresoù an dremmoù, ouzh an ijinañ bedoù… Ur gentel diwar-benn ar c’hrouiñ eo, dre vras, a ro Scott McCloud d’e bublik.

Krog on da gaout douetañs ez eus un dra bennak all etre me hag an aozer (ar skrivagner ?)-mañ avat. Klotañ a ra resis e zoare da zisplegañ gant va doare da gompren an traoù. Kement tra a lavar a zo dres an hini emaon o c’hortoz, respont a ra d’am goulennoù a-raok na vijent savet. Ha n’eo ket moc’h gant e zaveoù, evit an hini en deus c’hoant da vont pelloc’h. Ar pep tra-se a ra hep brabañsal morse. Dispakañ a ra frouezh e enklaskoù, diskuliañ a ra e gredennoù, met ivez e arvaroù. Pa ne vez ket sur, pa sant n’eo ket ur mailh war un dra bennak, en lavar ivez, da reiñ an daolenn ar resisañ hag an onestañ posubl. Gant se, e c’hell al lenner mont pelloc’h egetañ, m’eo e zezo.

Dre an tri levr-mañ eo personelezh un arzour dibar em eus graet anaoudegezh gantañ. Un arbennigour eus mab-den evel m’o doujan. Bet eo pell oc’h en em stummañ dre entan evit e zanvez, betek tizhout ur sklaerder, un eeünded hep o far. Perzhioù a denn da arz minimalist bro-Japan en ur mod.

 

L’art invisible, comprendre la bande dessinée, Scott McCloud, Stadoù Unanet (1993)

Dindan 223 pajennad treset, e tispleg Scott McCloud d’al lenner petra eo arz ar bannoù-treset : penaos eo ganet, penaos eo aet war-raok, petra eo e stiloù disheñvel ha peseurt pal a vez klasket tizhout gant ar grouerien. Kement-se gant ur barr-livañ hag ur bluenn skañv ha fentus.

Desket em eus ur bern traoù. Mont a ra ken don e-barzh e zanvez ma vezen kollet a-wezhioù, ha rediet da lenn meur a wezh lodennoù ‘zo, daoust ma ne vije ket bet tu da lakaat muioc’h a bedagogiezh en eztaoladenn.  Harpet e vez war mont en-dro an empenn, boazioù an dud a-fed gwelet pe sellet… displegañ a ra penaos e c’hell ur vanenn-treset, ha ne harp nemet war ur skiant, ar gweled, reiñ da gompren ar skiantoù all evit adkrouiñ ur bed paper. Penaos diskouez an tizh ? An amzer o tremen, goustad pe buanoc’h ? Penaos dibab an elipsoù e-barzh ar sanioù (ha petra eo ur san, e geriaoueg ar bannoù-treset) ?) Perak e tibab tud ‘zo reiñ tresoù gwirheñvel d’o zudennoù, pa gav gwelloc’h tud all chom gant un nebeut tresoù eeün ? Petra eo al liamm etre arz ar bannoù treset hag al livañ ? Reiñ a ra ur bern skouerioù, anvioù, skeudennaouet gant bommoù tennet eus oberennoù an dud a veneg.

Ken dispar em eus kavet al levr m’em eus echuet anezhañ gant ar soñj prenañ anezhañ. Ouzhpenn eo entanus : ar re a gav dezho c’hoazh ez eus un arz minorelaet eus ar bannoù treset ne c’hellint ket chom gant ar soñj-mañ goude bezañ e lennet.

Ul levr diazez da gaout en e levraoueg, gras d’ar skiant a vez prenet drezañ.

 

Le nouveau journal créatif : à la rencontre de soi par l’écriture, le dessin et le collage, Anne-Marie Jobin, bro-Ganada (2010)

Un akt krouiñ eo skrivañ un deizlevr, neketa ? setu perak e oan bet desachet gant titl al levr-mañ, kevrinus a-walc’h din.

Ul levr diorren personel eo, dezhañ techoù fall seurt levrioù : eeünded (betek re), pedagogiezh (peurambrougus), doug d’ar speredelezh (m’en dare perak e lakaan se e-barzh an techoù fall ; ur fed eo, kouskoude : n’on ket evit anduriñ ar speredelezh doare new-age. met n’eo ket re bonner el levr-mañ, ne harz ket ouzh al lenn).

Skeudennaouet eo al levr, neket gant traoù brav dre ret, met gant tresadennoù-labour, skouerioù eus ar pezh a c’heller ober. N’eus afer ebet a grouidigezh arzel amañ. Pal al levr eo displegañ penaos e c’hell an tresañ, etre mediomoù all, sikour an unan da ezteurel traoù a denn d’e ziemouez -p’eo techet ar skrivañ “klasel”, er c’hontrol, da blediñ gant an emouez.

Buan a-walc’h em eus komprenet ne oa ket un teknik evidon. Re domm on ouzh ar sevel frazennoù, hag abaoe re bell, evit kaout c’hoant da cheñch. Met war un tu all em eus bet plijadur o lenn al levr betek ar fin, o vezañ ma kinnige ur bern soñjoù ha doareoù ijinus da c’hoari gant ar skrivañ. Degas a rae soñj din, a-wezhioù, eus traoù a raen en va deizlevr a grennardez, evit abuziñ va amzer a greden : skrivañ e-barzh stummoù geometrek, pe n’eus forzh pelec’h er bajenn, traoù hep penn na lost evel ma teuont e teuont… an teknik nemeti, e-touez an holl re-se, em eus miret betek bremañ eo ar skrivañ gant an dorn kleiz. N’em bije ket bet douetañs e tostaen eus va diemouez drezañ…

D’am soñj eo bet raksoñjet al levr-mañ kentoc’h evit tud ha ne “zeizlevriont” ket c’hoazh, gellout a ra reiñ ur seurt deklik. Dibab sevel seurt raktres zo ivez dibab mirout amzer ha plas evitañ e-unan war an deiz. N’eo ket fall.

Disentiñ, Xavier Renou, Frañs (2012)

Ul levr a ro spi, a c’hwezh war glaoù-bev ar c’hoant stourm.

Ar skeudenn farsus hon eus eus obererien Ai’ta, ar furlukined orañjez, da skouer, a skoach un aozadur frammet brav.

An abadennoù-stourm difeuls ne c’hellont dont da vat nemet ma vezont prientet dre ar munud en a-raok ma vijent dalc’het. Dielfennet e vez an endro ha boazioù an enebourien. Pouez ar spered-strollad kreñv, ar fent, a vez diskouezet a-zoare. Pep perzhiad en deus ur rol sklaer da c’hoari, pe e vije e kreiz an ober, pe war al lez anezhañ : brudañ, luc’hskeudenniñ, evezhiañ stourmerien all, jubenniñ etre an daou du…

A-leizh a ditouroù hag a alioù pleustrek a gaver el levr, met mont a ra en tu all d’an dra-se. Kinnig a ra un doare prederouriezh ivez. Ar stourm difeuls zo unan a zoujañs hag a breder. Ur pouez bras en deus ennañ ar c’hengompren gant an “enebourien” hag ar galloud da varc’hata. Kompren a reer mat ne c’hell bezañ kaset da benn nemet gant tud amprouet, gouest da zibab o gerioù a-zoare ha da virout un emzalc’h dereat e n’eus forzh peseurt degouezh. N’ez eus ket plas, er stourmoù-se, ouzh an ijinañ war ar prim.

Lennet e vez al levr gant plijadur, daoust m’em bije kavet hir an displegadennoù a-wezhioù : kenkoulz e vije bet din, evit ur wezh, kaout ur roll “sec’h” eus an traoù, marteze en abeg ma n’em eus ket ezhomm da vezañ kendrec’het eus vertuzioù dibar seurt stourm… digollet on bet p’em eus kavet er bajenn ziwezhañ un diverrañ eus an holl grafoù a zo anv anezho el levr.

Skrivet eo bet al levr gant ur paotr a zo ezel eus ar strollad “les désobéissants” (an disenterien), ha reiñ a ra alc’hwezhioù evit kompren gwelloc’h pal obererezhioù Ai’ta (ha n’eus forzh peseurt obererezhioù disentiñ all evel-just !), ha c’hoant da vezañ niverusoc’h d’o souten.

 

La magie du rangement, Marie Kondo, Bro-Japan (2015)

Ul levr a ziorren personel eo hennezh, farsus a-walc’h p’eo e bal displegañ d’al lennerien penaos renkañ o zi ! Ha n’eo ket gant n’eus forzh piv eo bet skrivet : ken tik e oa ar japanez Marie Kondo gant al lakaat urzh, abaoe he oad tenerañ, m’he deus savet an hentenn KonMari, a gelenn d’an holl dud, hiniennoù hag e karg eus burevioù, a zeu d’he gwelet. He labour eo deuet da vezañ an donezon ral-mañ eta.

Santout a reer a-wezhioù n’emaomp ket o vevañ tre ha tre er memes bed ha hi, ha lod eus he c’huzulioù ne heuilfen ket gant va daoulagad serr. Met mont a ra don e-barzh ar gudenn ha displegañ a ra dre ar munut penaos lakaat ar stlabez da vont kuit (n’eo ket mont diwar-wel a lavaran). Kelenn a ra penaos plegañ an dilhad, da skouer (n’eo ket evel ma reomp-ni). Ha dreist-holl, ur gentel diwar-benn petra lakaat er boubellen ha penaos en ober eo an hentenn-mañ. Evel-just, ur wezh graet tro an ti hervez an hent kinniget hag en doare a zispleg, ne chom ket kalz digarezioù d’an dizurzh !

Inervet e vezan aes a-walc’h gant ar c’hwezh New-age a c’hell en em silañ e seurt levrioù, daoust m’em bije kavet talvoudus an erbedoù dre vras. Marie Kondo a gomz d’he objedoù, ober a ra ivez ul liamm splann etre stad renkadur ho ti hag ho puhez : ur wezh renket an traoù e vezont renket war gement tachenn ‘zo, labour, karantez, yec’hed ha kement ‘zo… Marteze eo mont un tammig re bell ganti. Daoust da se on laouen o vezañ lennet al levr-mañ peogwir eo efedus-kenañ war un dra : ar youl. Adkreizennañ a ra ar vuhez war ar pep retañ, en ur bellaat diouzh kleier lufrus ar gevredigezh beveziñ. Speredelezh japanad skañv eo en ur mod… Leuskel a ran ac’hanoc’h da zivinout gant petra e kasan va devezhioù, du-mañ, abaoe m’em eus serret La magie du rangement… Meur a sac’had-lastez ‘m eus kaset er-maez dija 😀 Hud eo, da vat !

Liamm Facebook