Dremm guzh Eskalibur, Paol ar Meur (2019)

Ur romantig skiant-faltazi eo. N’eus ket kalz anezho e brezhoneg, ha kalz anezho n’int nemet danvez farsadennoù, muioc’h a fent hag a faltazi enno eget a skiant.

Sirius eo ton ar romant-mañ dre vras. Un enklaskerez-polis a heulier, war he labour hag en he buhez-familh.

N’eus netra da lavaret war an istor : dedennus eo, ha kontet brav.  Ur blijadur eo ergerzhout Brest an dazont dindan reolennoù dic’hortoz, hag ijinañ o efedoù. War ar poent-se eo pinvidik an destenn. Un diskoulm a-zoare zo bet kavet.

Petra zo kaoz, neuze, e chomfen digas a-walc’h ouzh ar skrid, ha me plac’h ar skiant-faltazi ?

Dont a ra marteze eus an doare hed a laka Paol ar Meur etre an tudennoù hag al lennerien. Deskrivet brav eo ar bed, poellek, ha poellek ivez oberoù an tudennoù a gas d’un diskoulm poellek. Met ne gavan ket an nor da hevelebiñ ouzh an harozed. Ha disoñjet em eus an istor kerkent ha troet ar bajenn ziwezhañ.

Koulskoude ez eo ur seurt tro-ouesk sevel ur bed-an-dazont. Reoù Paol ar Meur o devez bep tro reolennoù disheñvel. E-touez ar skrivagnerien vrezhonek ez eo unan eus ar re o deus kaset ar pellañ ar seurt lennegezh.

Projet oXatan, Fabrice Colin, Frañs (2002)

Ur romant skiant-faltazi evit ar grennarded eo Projet oXatan.

N’eo ket ar wezh kentañ din kejañ ouzh Fabrice Colin war va hent, lennet em boa Cyberpan dija.

Pevar c’hrennard, daou baotr ha div blac’h, zo desavet en un ti evel breudeur ha c’hoarezed. Advabet int bet gant ur c’houblad pinvidik-mor goude marv o zud, pa oant 3 bloaz. Emaint o chom en un ti bras ha modern e kreiz ur park, war Meurzh. Gouzout a ouezont ez eus ur gêr pelloc’h, met n’int ket bet morse : pa seller pishoc’h outi, ar baradoz a vevont ennañ abaoe o yaouankiz a denn muioc’h-muiañ d’un toull-bac’h.

Gant an oad, e teu skiant dezho, hag ar vaouez a ra war o zro en em ren en un doare drol. Desachet int war-zu an diavaez, daoust d’an dañjerioù niverus.

Bamet on gant al lusk a zo er romant-mañ. N’eus ket tu da gavout hir e amzer ennañ. Ouzhpenn-se, n’eo ket luziet, kompren a reer pep tra diouzhtu. Lipet eo perzhioù-ene an tudennoù, en em stager buan outo. Dreistordinal eo an endro ivez, deskrivet eus ar c’hentañ hep na vije torret e benn d’al lenner.

Kavout a ra din eo ur skrid mestroniet-kenañ (daoust ma chomfe ur par fazioù-reizhskrivañ en embannadur em eus lennet, a-ratozh-kaer evit bezañ studiet er skolajoù, koulskoude : kasaüs !!), hag a c’hell boulc’hañ ar gaoz war sujedoù niverus : pouez ar familh, an tadegezh, buhezegezh ar c’hrouiñ buhezioù, ha kement ‘zo.

Ur bennoberenn vihan eo, er jener-se, seul binvidik seul verr.

Papa, maman, mon clone et moi, Christophe Lambert, Frañs (2012)

N’eo ket ul lennadenn vras, 39 pajennad nemetken, met c’hoant em eus da gomz diwar e benn peogwir e kavan divoutin ar soñj.

En dazont e tremen an istor, d’ur mare ma vezer en e vleud, ken-ken, gant teknologiezh ar c’hlonoù. Gellout a ra an dud pinvidik, eta, lakaat o anv en ur program saveteiñ o bugel : ma tichañs dezhañ mervel e c’hello bezañ erlec’hiet gant e glon, a zo kousket en ur voest ispisial er c’hav.

Profitañ a ra Charly eus ezvezañs e dud evit dihuniñ e glon, en deus ezhomm e labouro evitañ.

E gwirionez on bet dipitet gant an istor, a gavan kontet fall a-walc’h ha ne gemer ket hec’h amzer war ar mareoù pouezus. Ar fin, dreist-holl, a zo kontet kalz re vuan, pa oa kroget mat an afer e penn kentañ… Met ar soñj a gavan dispar. Spi em eus e vago ijin tud all a denno muioc’h a amann diouzh an danvez pinvidik-mañ.

Istor fentus stadoù hag impalaerezhioù al loar, Savinien Cyrano de Bergerac, Frañs (tro 1650)

Ne lennan ket alies skridoù eus ar XVIIvet kantved. Marteze e teu eus an droidigezh, met an dra gentañ a zeu d’am spered eo ez eo modern a-walc’h skritur al levr-mañ. Plijus ha buhezek eo e stil, daoust ma vije troc’het an istor ingal gant distroelloù skiantel pe filozofek, evel ma plije kement d’ar skrivagnerien ober er mare-se. N’eus forzh peseurt sujed a vije skrivet diwar e benn, e chom plijus an oberenn da lenn a-fed yezh, lusk, stumm ar frazennoù.

Unan eus an oberennoù “arlañs” (tad-kozh ar skiant-faltazi eo, ne ouezan ket re petra ober eus se e brezhoneg : “anticipation” e galleg) kentañ eo ar romant-mañ. Evidon ez eo kentoc’h ur seurt kontadenn, liammet ouzh bed ar marvailhoù : memes d’ar mare ma oa bet skrivet, n’eo ket kontet evel un istor stag ouzh an amzer-dazont, met evel unan a vije posubl e amzer-vremañ ar skrivagner.

Ar pezh em eus kavet un tammig diskoñfortus en istor eo ne vezen ket gouest atav da zidouezhiañ soñjoù ar skrivagner : pegoulz e veze oc’h ober goap ouzh e genseurted, pegoulz e veze o kinnig traoù poellek, war zigarez diduiñ pe lakaat da c’hoarzhin, ha pegoulz e laoske frankiz war moue e ijin, traken. Aesoc’h e oa da gompren evit tud e vare, sur-mat. Evidomp, ez eo alies an notennoù bihan a sikour da gompren ar mennad kuzh. Splann e vez evit an tammoù a zo bet troc’het gant an embannerien da vare pe vare, met a-wezhioù ne vezen ket sur. Evit reiñ ur skouer : goude kement a ijinadennoù, a soñjoù nevez roet gant ar skrivagner, e echu al levr gant un distro trumm d’ar moral kristen. Hag ur red e oa, evit kuzhat kentelioù ar romant ha permetiñ dezhañ bezañ embannet ? pe mouezh “dreistme” ar skrivagner, en em roe da glevet en un doare naturel ?

Deuet mat eo ar pennad-digeriñ gant an droourez, Mich Beyer, da ginnig war un dro ar skrivagner hag an oberenn, a-hend-all ez afe pep lenner da glask an titouroù zo ennañ e Wikipedia gallek pe saoznek.

N’eo ket ul levr gwall dev, lennet e vez dindan nebeut amzer. Dedennus-tre eo evit gwelet penaos e tremene tud ar XVIIvet kantved eus ar rambreadennoù prederouriek d’an difraeoù skiantel. Test eo eus temz-spered ar mare, a gav din, ha dudius da lenn evidomp, 4 c’hantved war-lerc’h.

 

La aĵoj kaj la sezonoj, Ulrich Becker, bro-Alamagn (1996)

La aĵoj kaj la sezonoj / An traoù hag ar c’houlzoù-amzer. Kemenn a ra an titl-mañ un dastumad danevelloù hag a zo war un dro ur sac’h a bep tra. Eus un tu, skridoù en deus savet ar skrivagner da gas d’ar Belarta Konkurso, ur genstrivadeg-skrivañ bloaziek en esperanteg. Er penn kentañ eo bet lakaet ar re-se hag an holl anezho o doa rastellet ur priz bennak. Kavet em eus souezhus anezho, evel p’en dije bet c’hoant da vont re bell ganti, ken er stumm ken en temoù. Diskouez a reont kalzig a ijin memestra.

Goude-se e kaver en La Memorejoj  eñvorennnoù dezho ur stumm lennegel : a demoù, tri-ha-tri. Skridoù personeloc’h ha donoc’h int, plijet on bet kalz ganto. En Tri okazoj el Historio / Tri darvoud tennet eus an Istor e kont Ulrich Becker penaos, e teir bro disheñvel, eo bet rebechet dezhañ mod-pe-vod e vroadelezh alaman. Feuls eo, dre ma vez lakaet pouez ar brezel war choug un den yaouank ha n’en deus ket kemeret perzh ennañ, kennebeut hag e dud.

Un destenn all en deus desachet va evezh eo Jingoj aŭ Ĉar ni estas germanoj : ur c’hrennard eus reter Berlin a skriv d’e vamm-gozh goude diskar ar voger. Gwelet a ra e dud oc’h embann mennozhioù politikel nevez ; ne vez displeget netra dezhañ ; kollet eo.

Un danevell skiant-faltazi eus ar c’hentañ troc’h a echu an dastumad : La Esperanto-Maŝino.

Gwirion ha kizidik em eus kavet an testennoù n’o doa pal kenstrivañ ebet. Diskouez a ra ar genstrivadeg bezañ tizhet he fal, da lavaret eo bountañ da skrivañ, dineizhañ barregezhioù nevez, met ar pep gwellañ a zeu da heul, a-benn ar fin, pa gav Ulrich Becker e vouezh dezhañ e-unan ha pa zeu ar redi-skrivañ da vezañ diabarzh, e-lec’h bezañ diavaez.

Margaret Atwood, Istor ar vatezh ruz, bro-Ganada (1985)

Gwelet em boa ar film pa oa deuet er-maez e 1990, ur film en doa lakaet ac’hanon diaes-kenañ. Gant se, ne oan ket entanet evit lenn al levr, hag en deus lakaet ac’hanon diaes-kenañ ivez… e-pad pell, met pas betek ar fin. Kalz sklaeroc’h ha dedennusoc’h eo al levr e gwirionez.

D’am soñj e prou diaesamant al lenner eo savet mat an oberenn. Enouet eo an harozez, enouet eo al lenner. N’he deus droed d’ober netra : na lenn, nag ebatal e doare pe zoare. Pep tra zo divlaz, pep jestr zo arvarus, ha pa ne vije nemet un taol-lagad. Lakaet en deus ac’hanon da soñjal en Ar c’hoarier echedoù gant Zweig war ar poent-se.

Kemer a ra he amzer Margaret Atwood evit deskrivañ ar gevredigezh hollvelour he deus lec’hiet he zudennoù enni. N’eo nemet tamm-ha-tamm e evod diouzh an eñvorennoù a laosk an harozez da bignat en-dro traoù pouezus eus an amzer-dremenet. Ha p’en em lak an traoù e plas e vezer higennet da vat.

Ar pezh a zisplij din en oberenn eo ar santimant ez a re bell ar skrivagnerez ganti e-keñver stad ar merc’hed : un tres brasaet a-ratozh, pa soñjer eo gouest da zeskrivañ ken munut ha gant kement a wirionded an endro ha diabarzh an ti. Ober a ra efed un daolenn-eztaoler. Kemenn a ra : diwallit, n’eo ket un istor emaon o kontañ nemetken, met ur manifesto diwar-benn stuz ar merc’hed, er bed-se pe er bed a vevomp ennañ. Hag an dra-se a gavan ponner un tammig. Da skouer, al leurenniñ ijinet ganti evit an engehentiñ ; ar fed e vije liammet kement tra ouzh un astez relijion, ar fed e vije kabestret an holl c’hoantoù revel dindan boan a varv… Lakaat a ra ar preder a-us d’an istor, hag e kavan un tammig re eeün an doare.

Met d’am soñj eo gras da se, peogwir eo aes da zikodiñ, eo bet dibabet e lakaat e brezhoneg e-lec’h nousped all war ar memes sujed : Avec joie et docilité gant Johanna Sinisalo, da skouer.

Hag evel m’eo kemennet er pennad-digeriñ, ar pezh a laka al levr-mañ da vezañ poanius da lenn eo dreist pep tra an hevelebiezh a zo etre nann-buhez grosaet an harozez ha stad ar merc’hed e meur a vro eus ar bed, en deiz a hiziv c’hoazh.

Muioc’h a lañs a zeu tamm-ha-tamm e-barzh an istor. Echuiñ a ra al levr en un doare plijus, ha soutil a-walc’h, ar wezh-mañ.

An diskoulm diwezhel, Youenn Olier (1976)

Gant gwir abeg marteze, n’emañ ket pezhioù-c’hoari Youenn Olier e-touez e oberennoù lennegel brudet. En e bennad-digeriñ d’An diskoulm diwezhel e lak war-wel ar skrivagner kerentiezh ar pezh-c’hoari gant an temoù a bled ganto en Enez ar Vertuz, nemet eo lec’hiet an ober en un amzer tostoc’h diouzhomp. E gwirionez ez eo kreñv a-walc’h endro politikel ar brezel yen hag eñvor lazhadegoù an eil brezel-bed er pezh, daoust ma chomfe en un amzer n’eus ket anezhañ e gwirionez.

Petra eo an temoù-se ? Meur a hini a welan, met bodet e c’hellont bezañ dindan unan bras : ha gellout a ra un den en em lakaat e plas Doue ?

Dedennus a-walc’h eo da lenn, daoust d’un nebeut techoù fall. Hep bezañ ur mailh war ar c’hoariva e kav din eo re helavar ar pezh-mañ evit bezañ gwallzedennus war ul leurenn. Ret e vije bezañ ijinus-meurbet war al leurenniñ evit tennañ dioutañ jestroù, dilec’hiadennoù pinvidik. Chom a ra war dachenn ar preder, hep bezañ skañvaet gant emzalc’hoù denel omp boazet outo hag a zougfe ar ster. C’hoariva da lenn, eta.

An eil tra eo an dibaboù yezh, a-fed geriaoueg dreist-holl. Ne blij ket re din desachañ an evezh war se diouzh boaz peogwir e kav din e tiskouez an dibaboù-se ur bern traoù diwar-benn personelezh ar skrivagner, ar pezh a zoujan evel-just. Met aze e vez implijet kement a c’herioù iskis ma plant ur seurt estreniezh en destenn. Un afer tregantad eo marteze. Ne soñj ket din e kredfe den pe zen embann an destenn-mañ hiziv hep reiñ dezhañ ur stumm un disterig lennabloc’h.

Evit ober ho soñj e c’hellit pellgargañ an destenn amañ.

La malédiction Grimm 2 : L’expédition H.G. Wells, Polly Shulman, Stadoù Unanet (2013)

Evit diskoulmañ itrik al levrenn gentañ e oa bet ret mont da furchal e-barzh un dastumadeg ispisial all : an dastumadeg Wells. E-barzh honnezh e vez strollet objedoù tennet eus oberennoù skiant-faltazi. Just a-walc’h, ar c’hrennard a zo e-kreiz ar jeu el levr-mañ, Leo, a zo barrek-kenañ war ar bitellat. Ambochet eo gant Daspugn traezoù amprestabl Kêr New-York, goude m’eo en em welet, e-unan, war ur vekanik da vont en-dro e-barzh an amzer bihanaet, o touarañ dirak e fri war e vurev.
Kalz gwelloc’h eo an eil levrenn-mañ eget an hini gentañ, hervezon. Marteze peogwir e plij muioc’h din ar skiant-faltazi eget ar marvailhoù ! Met krog eo ar skrivagnerez da gavout he merkoù ivez, kredabl. Dedennusoc’h eo an tudennoù hag an avañtur. Tro a zo da implijout meur a dra tennet eus romantoù Wells, Jules Verne ha skrivagnerien all, ha da zaremprediñ tud istorel. Dreist eo kemer harp war skrivagnerien evit sevel un istor nevez, peogwir e ro c’hoant da addizoloiñ an oberennoù kozh ha ne vezont ket lennet nemeur gant ar re yaouank a-vremañ.

Le grand n’importe quoi, J. M. Erre, Frañs (2017)

El levr farsus-mañ emaer paket en ur boukl-amzer ma vez pleustret war meur a amzer-vremañ gant an haroz, en desped dezhañ. Degouezhout a ra mat, peogwir emañ dres an deiz hag an eur m’en em gav ur pladig-nij er gêriadenn eo stanket enni. Pep tra a gavo e zisplegadenn a-benn ar fin, ha nag ur fin !

Ne oan ket dedennet bras gant an tem, met anavezout a ran fent J. M. Erre ha peadra zo da gas anezhi er romant-mañ c’hoazh. Leun a faltazi eo e ijinadennoù, ha pinvidik e gavadennoù, a-fed itrik evel a-fed yezh -ret eo lenn penaos e wask e haroz warnañ e-unan evit chom hep soñjal en netra, da skouer… seurt pennadoù a lak da soñjal en Fredric Brown pe en Lemony Snicket-. Ur c’hoari a zo ivez war framm ar romant, a zegas soñj eus an doare ma c’hoarie an tresour bannoù-treset Fred gant karrezennoù plankennoù Philemon.

Ha kaer ez eus bezañ o lenn foutr petra, e tarzh hor bouzelloù gant ar c’hoarzh, ken droch ha birvidig e oar bezañ pluenn ar skrivagner.

Ul levr da lakaat an unan war e du mat, ha pa vije an distro-skol anezhi !

 

Cyberpan, Fabrice Colin, Frañs (2004)

Ur romant evit ar yaouankiz eo Cyberpan. Adkemer a ra istor J. M. Barrie, evel ma tiviner gras d’an anv, hep pellaat kalz diouti. Emañ an istor-mañ en ur glorenn all avat, hini un distopiezh klasel. Ar bed peurvat emañ an harozez Wendy oc’h enouiñ ennañ en deus bevennoù : petra a zo en tu all dezho ? Dizoloet e vo ganti pa vo skrapet gant Peter Pan e-unan.

N’eo ket ul levr dispar, re eeun marteze, daoust ma vije mat ar soñj diazez. Koulskoude ez eus ur blijadur wir o lenn anezhañ, pa vez adkavet enezenn Peter Pan hag hec’h annezidi evel ma oant chomet en hor soñjoù abaoe hor yaouankiz. An itrik, ar santimantoù, an harozed, pimpatromel un tamm, a c’hell bezañ mat da zizoloiñ bed ar skiant-faltazi evit ar re n’int ket boaz outañ c’hoazh. N’int ket magus evit tud deuet, met n’eo ket ur rebech da vat, pa n’eo ket bet savet al levr evito…

Da aliañ pe brofañ da grennarded chomet sot gant Peter Pan 🙂