Kavet em eus dreist tem al levr-mañ : un den yaouank a guita e di hep lavaret tra da zen, evit kerzhout eeün dirazañ. Temptadur meur a zen, yaouank pe kozh, emichañs… En em leuskel a ra da vont diouzh ar pezh a gav, ha da zaremprediñ an dud en em gav war e hent. Skrivet eo brav ha dedennus da lenn, keit ha ma vezer e-barzh. Ur wezh adserret al levr, koulskoude, e kav din ne z’a ket pell a-walc’h anezhañ. Chom a ra klouar, evel pa ne rafe nemet kontañ un taol-pleustr gwirion (marteze eo se, met kenkoulz e vije bet en displegañ neuze), daoust ma vije pinvidik-kenañ an tem ha ma vije bet moien da zonaat an traoù evit lakaat an haroz da vevañ degouezhioù estlammusoc’h, pe dañjerusoc’h, pe me ‘oar, evit ma vije desket traoù da vat gant al lenner ha kavet repsontoù da c’houlennoù a sav outañ e-unan. Met n’eo nemet va savboent a zen gour, ha n’eo ket bet skrivet al levr evit e rummad-oad…
Category Archives: Buhezskridoù
Aet on, Gwenn A-Du (2017)
Asperger et fière de l’être, Alexandra Reynaud, Frañs (2017)
Diouzh ar c’hiz e teu da vezañ abaoe un nebeut bloavezhioù, kontañ e istor pa vezer aotek. M’em eus komprenet mat e vije un den diwar 100 bennak o vezañ tapet gant an namm-se, anavezet fall c’hoazh. Evel kalz tud gour, n’he deus ket gouezet Alexandra Reynaud petra a z’ae a-dreuz ganti, nemet p’eo bet o c’houlenn, ha hi 26 bloaz, tremen amprouennoù evit gouzout hag-eñ e oa aotek. Hag e oa.
Un namm eo a c’heller tremen hebioù dezhañ, dreist-holl evit ar merc’hed : an dud o deus ar sindrom Asperger zo ken speredet hag ar re all, hag alies kalz muioc’h. Ha pa vezont en o bleud gant ar c’homz, ar pezh a zo gwir evit lod anezho, ne vez ket lakaet anv Asperger war o c’hudennoù. Diouzh ar pezh a lavar Alexandra Reynaud o deus poan ar vezeien, o-unan, o krediñ anezhi, pa ne vezont ket titouret resis war an namm-se.
Skrivet eo al levr en un doare eeün, met poellek tre ivez. Kontañ a ra penaos he deus komprenet e c’helle-hi bezañ aotek, penaos he deus tremenet an testoù, ar c’hudennoù a sav diwar an namm-se, eviti, met evit ar re all ivez. Evel ma lavar, pep den aotek zo disheñvel, hag ar pezh a dalvez evit unan ne vo ket gwir atav evit egile.
Plijet on bet gant he zesteni, a bermet kompren gwelloc’h an aotegezh “skañv”, hag en un doare ledanoc’h bezañ digoroc’h d’ar re n’int ket tre eveldomp, n’eus forzh pe re e vije o diforc’hoù. Ma komz Alexandra Reynaud eus lorc’h en titl eo peogwir eo un namm en deus dibarderioù dreistordinal ivez. Implijet e vez muioc’h-mui tud aotek el lennegezh hag er sinema, met er vuhez micherel ivez. War em eus lennet e pennadoù ‘zo, e vez tutaet aesoc’h tud aotek eget tud “normal” d’ober labourioù resis ‘zo, e embregerezhioù ‘zo.
Dedennus-tre evit kompren tud ‘zo tro-dro deomp, ma n’en em anavezit-ket hoc’h-unan, dre zegouezh, er poltred.
Emile Masson, professeur de liberté, J.Didier Giraud ha Marielle Giraud, Frañs (1991)
Ur vuhezskrid klok-mat eo a vez kinniget gant an aozerien. Kemer a ra harp war lizhiri ha skridoù niverus Emile Masson, e familh hag e vignoned. Dreist eo evit ober anaoudegezh gant an den ha kompren don e droioù ha distroioù-ene. Dre ma oa un den publik, oc’h eskemm kalz gant an intelektualed a veve war un dro gantañ, e kinnig al levr u
r seurt panorama eus ar vuhez politikel e-pad e vuhez. Kroaziañ a raer ur bern tud brudet pe nebeutoc’h : Jean-Julien Lemordant, Romain Rolland…
E-touez an temoù a bled al levr ganto e kaver ar frankiz da soñjal, an deskadurezh-pobl, ar brezhoneg, an esperanteg, ar stourm nann-feuls, ha kement ‘zo. Un den a feiz e oa Emile Masson a-raok pep tra all, da lavaret eo e penn kentañ e vuhez : ur feiz a zeu tamm-ha-tamm da guitaat barlenn an iliz evit dont da vezañ ur feiz e-barzh mabden. Tremenet en deus e vuhez o redek war-lerc’h ar spi da cheñch ar gevredigezh. Ha ma n’eo ket deuet da benn vat a-raok e varv, eo splann en deus bet ul levezon padus war ar re a oa tro-dro dezhañ, ha betek an deiz hiziv.
Gwir eo e oa Emile Masson ur rakweler, evel m’en lavare eñ e-unan. Re araokour e oa e soñjoù evit bezañ degemeret hep reuz a-wezhioù. Met ken leun eo al levr-mañ gant munudoù, ma kav din e vez kollet an neudenn a-wezhioù, o tiskouez kenkoulz e lureioù hag e weledigezhioù. Evit neofited ha n’o deus ket ur sevenadur politikel don ez eus re a zanvez, marteze.
A-hend-all eo ret d’al lenner ober ar striv da vont en tu all da blegoù-skrivañ hegasus Emile Masson evit tennañ ar vouedenn diouto, soñjoù an den. Evitañ da vezañ kaset e vuhez gant ur bluenn e penn e vizied, n’eo ket Emile Masson ur skrivagner meur. Skrivañ a ra evel ma veve, gant re a jourdoul, re a estlamm. Pep arvar bihan a dreuz e spered a vez merket en e skridoù gant tri fik ; n’eus nemet se enno !
Un hegas eo bet din, ivez, ar fazioù-reizhskrivañ laosket el levr gant an embanner. Ur souezh e-barzh ul levr ken diellet e zanvez.
Lettres à Gérard Le Gouic, Anjela Duval (2013)
El levr-mañ e kinnig ar barzh Gérard Le Gouic al lizhiri en doa bet digant e vignonez Anjela Duval etre 1973 ha 1980. Ar bras anezho zo e galleg, yezh pennañ al levr-mañ, daoust ma vije roet an destenn e brezhoneg pa veze al lizhiri e brezhoneg -. Un tamm brezhoneg en em sil el lizhiri, ur frazenn, ur werzenn bennak…
N’eo ket ul levr n’heller ket dioueriñ, hag unan en deus lennet oberenn glok Anjela Duval n’en deus netra da zeskiñ amañ. Adkavout a reer he femdez, he youl da stourm, he c’harantez evit he bro – a lak ac’hanon diaes a-wezhioù, pa lak ar bec’h war an “estrañjourien” a zeu da brenañ tiez ar vro, he soursioù diwar-benn he chas a gomz diwar o fenn evel pa vijent bugale, he labour er feurm, hag ar skuizhder, al labour eo foulet gantañ… Brav ha skeudennet eo galleg Anjela Duval, warnañ liv un amzer bet, un tammig.
N’eo na diaes na displijus da lenn. Brav eo da glokaat ar pezh a zo bet dastumet diwar-benn ar skrivagnerez, da lakaat un taol gwispon diwezhañ d’ar poltred anezhi a anavezer. Kinnig a ra tresoù pennañ ar skrivagnerez d’ar c’hallegerien, ivez : ne ouezan ket hag-eñ ez eus kalz levrioù diwar he fenn, estreget er metoù brezhonek dediet…
An amzer laeret, eñvorennoù ur breizhad prizonier en Aotrich, Pier-Mari Louz ha Bernard Kabon (2006)
E-pad an eil brezel-bed e oa bet prizoniet Pier-Mari Louz, eus Montroulez, gant an alamanted. Kaset e oa bet ganto da labourat e bro-Aostria, lec’h ma vanke paotred yac’h evit kas da benn labour an atantoù. Kontet en deus e envorennoù da vBernard Kabon, en deus lakaet anezho dre skrid diwar an enrolladennoù en doa graet.
Kalz plijadur em eus bet o lenn al levr-mañ, a gont brezel Pier-Mari Louz penn-da-benn eus ar galv betek an distro d’ar ger. Chomet e oa 6 bloavezh o labourat e Aostria, gant ar santimant e veze laeret an amzer-se digantañ, pa oant bloavezhioù yaouankiz. Bev-buhezek eo an istor, a lak war-wel an diforc’hioù a oa etre al labour-douar aostrian hag hini Breizh d’ar mare-se. Gwelet a reer ne veze ket graet heñvel ouzh ar brizonidi, hervez al lec’h e teuent dioutañ. Kompren a reer mat an darempredoù etre an dud, a veze mat peurliesañ. Anat eo ivez ar reuz a oa bet lakaet gant ar rusianed deuet da zieubiñ ar vro.
Notennoù niverus a resisa traoù ‘zo e fin al levr, hag ouzhpennet eo bet un diverrañ eus deizlevr person Thaya, ar gumun e oa Pier-Mari Louz o labourat enni, er mare ma oa-eñ du-hont.
Ul lennadenn glet, hep darvoudoù dic’hortoz met kaset aes ha flour gant ar c’honter ha gant ar skrivagner.
Un homme de tempérament, David Lodge, Rouantelezh Unanet (2011)
Ur vuhezskrid romantaet, doare Herve Gouedard, eo a ginnig David Lodge amañ : buhez ar skrivagner saoz H.G.Wells. Daou abeg d’an nebeutañ em boa da vezañ dedennet gant al levr. Gouzout a ran eo barrek-kenañ David Lodge, ha goude va lennadenn on sur ne veskin biken ken H.G. Wells gant Orson Welles, ar pezh a raen c’hoazh un tamm bihan, n’eo ket abalamour d’o skridoù, met abalamour d’o anvioù a son tost-tre em divskouarn.
Gwelet e vez el levrlennadurezh puilh roet e fin al levr ez eus bet savet ur bern studiadennoù hag embannadennoù a bep seurt diwar-benn H.G. Wells. Al levr-mañ, gras da ijin David Lodge, a ro ar skeudenn bersoneloc’h anezhañ eget ur studiadenn. Kroget en deus H.G. Wells e vuhez er baourentez. Sachet eo bet diouzh ar vouilhenn gant ur spered lemmoc’h eget hini ar bras eus an dud, ur volontez start hag un donezon dibar war ar skrivañ. Stummet eo bet e demz-spered gant e vugaleaj reuzeudik, en deus roet lañs dezhañ da ren ur vuhez divoutin.
Ouzhpenn m’en deus ijinet traoù a-raok ma vije eus outo (ar vombezenn nukleel, ar brezel dre mekanikoù-nij) en deus bet ul levezon kreñv ha padus war ar remziadoù o deus lennet e levrioù a-vuzul ma vezent embannet. Stourmet en deus evit droedoù ar merc’hed hag evit ur sekselezh digoroc’h, hag evit traoù all ivez p’en doa ur pouez politikel. Dizoloet em eus ur bern traoù diwar e benn. Ar pezh a lak kalz pebr el levr, avat, eo e vuhez prevez. N’en deus ket paouezet da vagañ karantez ouzh merc’hed yaouank. Ur meulgan eo al levr-mañ ouzh ar pezh a anver bremañ “sapiosekselezh”, an dud ne c’hellont karout unan nemet ma vez dreistsperedet… Fresk ha laouen eo dezrevell e garantezioù diniver, gant e eil wreg e foñs, Jane, hag a asante d’e froudennoù daoust da bep tra.
Ken gwallzedennus eo al levr hag ur romant, met gwelloc’h dre ma vez desket traoù fetis ennañ. Un dro vat !
Un hent hag un dremmwel, Joelle Kermoal, Pierrette Kermoal ha Yann Mikael (1972)
El levrig-mañ eo bet bodet 8 danevell skrivet gant tri skrivagner disheñvel, div blac’h hag ur paotr. Danevelloù Yann Mikael a anavezen c’hoazh, dre m’em boa lennet anezho en dastumad danevelloù gantañ e-unan e oa bet moullet e 2008 : An emgav chanter ha danevelloù all. Adlennet em eus anezho ha kavet anezho mat un eil gwezh. Ar re all, gant Joelle ha Pierrette Kermoal, eo evito em boa prenet al levrig peogwir e kave din ne gavfen ket anezho e lec’h all. Ha n’em boa ket lennet anezho c’hoazh, e gwirionez.
Plijet on bet ganto dre vras : ar memes perzhioù mat o deus an div skrivagnerez. Danevelloù-ambiañs a ginnigont, o tepegn eus ar bravañ ur momed, ur pred e buhez mabden ma vez an unan o klask e hent pe war var eus an dazont. Momedoù hiraezh ha levenez tro-ha-tro. Ur skritur gwregel tre eo, a-benn ar fin -daoust ma kavfe din n’eo ket ken anat an diforc’h etre skridoù paotred ha merc’hed, en deiz a hiziv, tost da 50 vloaz diwezhatoc’h. Perzhioù gwan o deus ivez : daoust ha danevelloù int, pe skridoù nemetken, n’anavezer ket re vat penn diouzh lost anezho… ha peg int ouzh ar vuhez bevet, hep mont pelloc’h. En se int tost ouzh danevelloù Yann Mikael hag e ro ur seurt unvaniezh d’an hollad.
Al levrig n’eo ket ur binijenn e lenn, met ne laosko ket ur roud don em spered kennebeut.
Tremenet eo an amzer-se, Herve Herri (1984)
Ur mor a zastumadoù eñvorennoù em eus bet tro da lenn c’hoazh e brezhoneg. Reoù Herve Herri o deus ur plas eus an dibab en va c’halon. Plijet e oan bet kalz gant e levr kentañ, Evel-se e oamp, dija, a oa kreizennet muioc’h war e vicher mouler. El levr-mañ e kont Herve Herri e vugaleaj e Montroulez da voulc’hañ ganti. Kenderc’hel a ra gant e bazioù kentañ war ar vuhez micherel, hep mont re zon ganti, ha goude ne heul ket nemeur red an amzer : skrivañ a ra diwar-benn an hen-mañ-hen eo en em gavet gantañ ; kontañ a ra un darvoud bennak, kleñved, obidoù, displegañ a ra penaos e implij ar sammañ tud o c’hoari biz-meud evit rannañ ganto e garantez ouzh Breizh, ha kement ‘zo. E istorioù zo leun ha fent ha buhezek, kontet gant filozofiezh dibar unan en deus bet un hir a vuhez hag a rann gant e lenner, n’eo ket an amzer dremenet nemetken, met ivez ar pezh a gred dezhañ e teuio ar bed da vezañ, dre dezennoù leun a faltazi hag a fent.
Anv a ra kalzig eus Roazhon etre an daou vrezel-bed hag e-pad an eil : lodenn dedennusañ al levr ez eo marteze.
Skrivet gant un den en tu all d’e 80 vloaz, n’eo ket intret al levr-mañ gant melkoni. Lennet e vez ken aes ha tra, evel pa vijer o selaou un istrogell a dad-kozh o kontañ eñvorennoù d’e vugale vihan. Lakaat a ra an unan war e du mat. Dreist eo.
Biel Elies : Un chanoine au purgatoire, Mikael Madeg (2013)
Buhez hag oberenn ar skrivagner leonad Biel Elies a vez kinniget el levr-mañ e galleg gant Mikael Madeg.
Dedennus-tre eo, pa n’eus ket bet skrivet kalz traoù all diwar e benn : chom a ra pep tra da zizoloiñ. Divizet em eus lakaat al levr-mañ da bennad-digeriñ d’al lennadennoù a rin e brezhoneg eus oberennoù ar skrivagner (ar pezh a gavan anezho, d’an nebeutañ). Efedus-tre eo bet evit reiñ youl din d’en ober ha mall zo warnon kregiñ ganti.
Plijadurus eo al lodenn gentañ, a gont buhez Biel Elies. Soñjal a rae din ez afe decrescendo an interest gant roll an oberennoù met faziet e oan : pep testenn meneget a vez kinniget gant un deskrivadur ha soñj Mikael Madeg, ar pezh a lak al levr da chom pinvidik betek ar fin. Dielfennadurioù a bep seurt a zo ivez.
Un dra em eus kavet iskis er penn kentañ eo bezañs Mikael Madeg er pezh a skriv en e studiadenn : n’eo ket un doare klasel da resteurel seurt enklaskoù, ha lakaet e oan diaes gantañ er penn kentañ. Goude bezañ tizhet fin al levriad eo cheñchet va soñj : en ur lemel pilpouserezh an “ni” skolveuriel e kav din en deus gellet mont donoc’h en dielfennañ, tostaat muioc’h ouzh kalon an den hag an oberenn. Ouzhpenn deskiñ ur bern traoù e reomp anaoudegezh gant Biel Elies, evel gant ur mignon kinniget gant unan all. Mat eo bet din.
Ar youl da chom hep disoñjal tra-pe-dra a lak an traoù da vezañ adlavarus a-walc’h tro ar fin : kasaüs un tamm, met efedus evit eñvoriñ.
Hag un den ez eus anezhañ, Primo Levi, bro-Itali (1947)
Primo Levi a oa anezhañ ur yuzev eus bro-Itali. Hangaset e oa bet d’ur c’hamp-labour stag ouzh hini Auschwitz e 1944 : dre ma ne oa ket padet re bell, en doa gellet en em dennañ bev.
Ar pezh a zo souezhus en testeni-mañ eo ne c’hoari ket gant ar santimantoù. Klasket en deus Primo Levi kontañ ar pezh a oa c’hoarvezet dre ar munud e-keñver ar fedoù, ha chom a ra ar muiañ posubl war dachenn an deskrivañ. Gant se, ne goll ket an destenn e vodernelezh, kontrol da destenioù all ‘zo evel re Martin Gray a zo muioc’h liv o amzer warno.
Degemeret e c’hell bezañ an destenn-mañ evel ur studiadenn eus ene mabden, en degouezh dreist-ordinal-kenañ ma oa ar vuhez er c’hamp, eus tu ar brizonidi evel eus tu ar re a rae war o zro. Petra eo an denelezh, pegen buan e vez kollet… hag adkavet. Ur bazenn bouezus war hent ar pare eo bet evit ar skrivagner ivez, moarvat, disklêriañ ar wirionez : tapet en doa krog en e bluenn kerkent ha distro er gêr.
Aes-tre eo al levr da lenn ha gwallzedennus, memes pa vezer diellet mat war ar sujed dija. Ar fin anezhañ, ma kont penaos eo en em aozet gant kamaladed dezhañ evit dreistbevañ a-raok ma errufe ar rusianed, a zo kazimant un dezrevell-robinson.
Lennet em eus, war gein al levr paneveken, e veze tabut o klask gouzout hag-eñ eo marvet Primo Levi dre emlazh pe get. Ne welan ket perak e rofe ur ster disheñvel d’e destenn en gouzout : unan en em lazh en ra atav en ur barrad dizesper, ne zistera ket ar pezh en deus lavaret a-raok. Ar studiadennoù nevez a ziskouez eo bet ken stroñset ar reuzidi deuet en-dro eus ar c’hampoù-lazh, ma vez enskrivet an drasterezh-se en o hêrezh genetek da heul. Peadra ‘zo da goll ar feiz en denelezh ur wezh an amzer e kerzh e vuhez, memes pa vezer gwellwelaer, emichañs.
Laouen on o c’hellout prederiañ war seurt traoù e brezhoneg.
