Lettres à Gérard Le Gouic, Anjela Duval (2013)

El levr-mañ e kinnig ar barzh Gérard Le Gouic al lizhiri en doa bet digant e vignonez Anjela Duval etre 1973 ha 1980. Ar bras anezho zo e galleg, yezh pennañ al levr-mañ, daoust ma vije roet an destenn e brezhoneg pa veze al lizhiri e brezhoneg -. Un tamm brezhoneg en em sil el lizhiri, ur frazenn, ur werzenn bennak…

N’eo ket ul levr n’heller ket dioueriñ, hag unan en deus lennet oberenn glok Anjela Duval n’en deus netra da zeskiñ amañ. Adkavout a reer he femdez, he youl da stourm, he c’harantez evit he bro – a lak ac’hanon diaes a-wezhioù, pa lak ar bec’h war an “estrañjourien” a zeu da brenañ tiez ar vro, he soursioù diwar-benn he chas a gomz diwar o fenn evel pa vijent bugale, he labour er feurm, hag ar skuizhder, al labour eo foulet gantañ… Brav ha skeudennet eo galleg Anjela Duval, warnañ liv un amzer bet, un tammig.

N’eo na diaes na displijus da lenn. Brav eo da glokaat ar pezh a zo bet dastumet diwar-benn ar skrivagnerez, da lakaat un taol gwispon diwezhañ d’ar poltred anezhi a anavezer. Kinnig a ra tresoù pennañ ar skrivagnerez d’ar c’hallegerien, ivez : ne ouezan ket hag-eñ ez eus kalz levrioù diwar he fenn, estreget er metoù brezhonek dediet…

Advertisements

An amzer laeret, eñvorennoù ur breizhad prizonier en Aotrich, Pier-Mari Louz ha Bernard Kabon (2006)

E-pad an eil brezel-bed e oa bet prizoniet Pier-Mari Louz, eus Montroulez, gant an alamanted. Kaset e oa bet ganto da labourat e bro-Aostria, lec’h ma vanke paotred yac’h evit kas da benn labour an atantoù. Kontet en deus e envorennoù da vBernard Kabon, en deus lakaet anezho dre skrid diwar an enrolladennoù en doa graet.

Kalz plijadur em eus bet o lenn al levr-mañ, a gont brezel Pier-Mari Louz penn-da-benn eus ar galv betek an distro d’ar ger. Chomet e oa 6 bloavezh o labourat e Aostria, gant ar santimant e veze laeret an amzer-se digantañ, pa oant bloavezhioù yaouankiz. Bev-buhezek eo an istor, a lak war-wel an diforc’hioù a oa etre al labour-douar aostrian hag hini Breizh d’ar mare-se. Gwelet a reer ne veze ket graet heñvel ouzh ar brizonidi, hervez al lec’h e teuent dioutañ. Kompren a reer mat an darempredoù etre an dud, a veze mat peurliesañ. Anat eo ivez ar reuz a oa bet lakaet gant ar rusianed deuet da zieubiñ ar vro.

Notennoù niverus a resisa traoù ‘zo e fin al levr, hag ouzhpennet eo bet un diverrañ eus deizlevr person Thaya, ar gumun e oa Pier-Mari Louz o labourat enni, er mare ma oa-eñ du-hont.

Ul lennadenn glet, hep darvoudoù dic’hortoz met kaset aes ha flour gant ar c’honter ha gant ar skrivagner.

Un homme de tempérament, David Lodge, Rouantelezh Unanet (2011)

Ur vuhezskrid romantaet, doare Herve Gouedard, eo a ginnig David Lodge amañ : buhez ar skrivagner saoz H.G.Wells. Daou abeg d’an nebeutañ em boa da vezañ dedennet gant al levr. Gouzout a ran eo barrek-kenañ David Lodge, ha goude va lennadenn on sur ne veskin biken ken H.G. Wells gant Orson Welles, ar pezh a raen c’hoazh un tamm bihan, n’eo ket abalamour d’o skridoù, met abalamour d’o anvioù a son tost-tre em divskouarn.

Gwelet e vez el levrlennadurezh puilh roet e fin al levr ez eus bet savet ur bern studiadennoù hag embannadennoù a bep seurt diwar-benn H.G. Wells. Al levr-mañ, gras da ijin David Lodge, a ro ar skeudenn bersoneloc’h anezhañ eget ur studiadenn. Kroget en deus H.G. Wells e vuhez er baourentez. Sachet eo bet diouzh ar vouilhenn gant ur spered lemmoc’h eget hini ar bras eus an dud, ur volontez start hag un donezon dibar war ar skrivañ. Stummet eo bet e demz-spered gant e vugaleaj reuzeudik, en deus roet lañs dezhañ da ren ur vuhez divoutin.

Ouzhpenn m’en deus ijinet traoù a-raok ma vije eus outo (ar vombezenn nukleel, ar brezel dre mekanikoù-nij) en deus bet ul levezon kreñv ha padus war ar remziadoù o deus lennet e levrioù a-vuzul ma vezent embannet. Stourmet en deus evit droedoù ar merc’hed hag evit ur sekselezh digoroc’h, hag evit traoù all ivez p’en doa ur pouez politikel. Dizoloet em eus ur bern traoù diwar e benn. Ar pezh a lak kalz pebr el levr, avat, eo e vuhez prevez. N’en deus ket paouezet da vagañ karantez ouzh merc’hed yaouank. Ur meulgan eo al levr-mañ ouzh ar pezh a anver bremañ “sapiosekselezh”, an dud ne c’hellont karout unan nemet ma vez dreistsperedet… Fresk ha laouen eo dezrevell e garantezioù diniver, gant e eil wreg e foñs, Jane, hag a asante d’e froudennoù daoust da bep tra.

Ken gwallzedennus eo al levr hag ur romant, met gwelloc’h dre ma vez desket traoù fetis ennañ. Un dro vat !

Un hent hag un dremmwel, Joelle Kermoal, Pierrette Kermoal ha Yann Mikael (1972)

El levrig-mañ eo bet bodet 8 danevell skrivet gant tri skrivagner disheñvel, div blac’h hag ur paotr. Danevelloù Yann Mikael a anavezen c’hoazh, dre m’em boa lennet anezho en dastumad danevelloù gantañ e-unan e oa bet moullet e 2008 : An emgav chanter ha danevelloù all. Adlennet em eus anezho ha kavet anezho mat un eil gwezh. Ar re all, gant Joelle ha Pierrette Kermoal, eo evito em boa prenet al levrig peogwir e kave din ne gavfen ket anezho e lec’h all. Ha n’em boa ket lennet anezho c’hoazh, e gwirionez.

Plijet on bet ganto dre vras : ar memes perzhioù mat o deus an div skrivagnerez. Danevelloù-ambiañs a ginnigont, o tepegn eus ar bravañ ur momed, ur pred e buhez mabden ma vez an unan o klask e hent pe war var eus an dazont. Momedoù hiraezh ha levenez tro-ha-tro. Ur skritur gwregel tre eo, a-benn ar fin -daoust ma kavfe din n’eo ket ken anat an diforc’h etre skridoù paotred ha merc’hed, en deiz a hiziv, tost da 50 vloaz diwezhatoc’h. Perzhioù gwan o deus ivez : daoust ha danevelloù int, pe skridoù nemetken, n’anavezer ket re vat penn diouzh lost anezho… ha peg int ouzh ar vuhez bevet, hep mont pelloc’h. En se int tost ouzh danevelloù Yann Mikael hag e ro ur seurt unvaniezh d’an hollad.

Al levrig n’eo ket ur binijenn e lenn, met ne laosko ket ur roud don em spered kennebeut.

Tremenet eo an amzer-se, Herve Herri (1984)

Ur mor a zastumadoù eñvorennoù em eus bet tro da lenn c’hoazh e brezhoneg. Reoù Herve Herri o deus ur plas eus an dibab en va c’halon. Plijet e oan bet kalz gant e levr kentañ, Evel-se e oamp, dija, a oa kreizennet muioc’h war e vicher mouler. El levr-mañ e kont Herve Herri e vugaleaj e Montroulez da voulc’hañ ganti. Kenderc’hel a ra gant e bazioù kentañ war ar vuhez micherel, hep mont re zon ganti, ha goude ne heul ket nemeur red an amzer : skrivañ a ra diwar-benn an hen-mañ-hen eo en em gavet gantañ ; kontañ a ra un darvoud bennak, kleñved, obidoù, displegañ a ra penaos e implij ar sammañ tud o c’hoari biz-meud evit rannañ ganto e garantez ouzh Breizh, ha kement ‘zo. E istorioù zo leun ha fent ha buhezek, kontet gant filozofiezh dibar unan en deus bet un hir a vuhez hag a rann gant e lenner, n’eo ket an amzer dremenet nemetken, met ivez ar pezh a gred dezhañ e teuio ar bed da vezañ, dre dezennoù leun a faltazi hag a fent.

Anv a ra kalzig eus Roazhon etre an daou vrezel-bed hag e-pad an eil : lodenn dedennusañ al levr ez eo marteze.

Skrivet gant un den en tu all d’e 80 vloaz, n’eo ket intret al levr-mañ gant melkoni. Lennet e vez ken aes ha tra, evel pa vijer o selaou un istrogell a dad-kozh o kontañ eñvorennoù d’e vugale vihan. Lakaat a ra an unan war e du mat. Dreist eo.

Biel Elies : Un chanoine au purgatoire, Mikael Madeg (2013)

Buhez hag oberenn ar skrivagner leonad Biel Elies a vez kinniget el levr-mañ e galleg gant Mikael Madeg.

Dedennus-tre eo, pa n’eus ket bet skrivet kalz traoù all diwar e benn : chom a ra pep tra da zizoloiñ. Divizet em eus lakaat al levr-mañ da bennad-digeriñ d’al lennadennoù a rin e brezhoneg eus oberennoù ar skrivagner (ar pezh a gavan anezho, d’an nebeutañ). Efedus-tre eo bet evit reiñ youl din d’en ober ha mall zo warnon kregiñ ganti.

Plijadurus eo al lodenn gentañ, a gont buhez Biel Elies. Soñjal a rae din ez afe decrescendo an interest gant roll an oberennoù met faziet e oan : pep testenn meneget a vez kinniget gant un deskrivadur ha soñj Mikael Madeg, ar pezh a lak al levr da chom pinvidik betek ar fin. Dielfennadurioù a bep seurt a zo ivez.

Un dra em eus kavet iskis er penn kentañ eo bezañs Mikael Madeg er pezh a skriv en e studiadenn : n’eo ket un doare klasel da resteurel seurt enklaskoù, ha lakaet e oan diaes gantañ er penn kentañ. Goude bezañ tizhet fin al levriad eo cheñchet va soñj : en ur lemel pilpouserezh an “ni” skolveuriel e kav din en deus gellet mont donoc’h en dielfennañ, tostaat muioc’h ouzh kalon an den hag an oberenn. Ouzhpenn deskiñ ur bern traoù e reomp anaoudegezh gant Biel Elies, evel gant ur mignon kinniget gant unan all. Mat eo bet din.

Ar youl da chom hep disoñjal tra-pe-dra a lak an traoù da vezañ adlavarus a-walc’h tro ar fin : kasaüs un tamm, met efedus evit eñvoriñ.

Hag un den ez eus anezhañ, Primo Levi, bro-Itali (1947)

Primo Levi a oa anezhañ ur yuzev eus bro-Itali. Hangaset e oa bet d’ur c’hamp-labour stag ouzh hini Auschwitz e 1944 : dre ma ne oa ket padet re bell, en doa gellet en em dennañ bev.

Ar pezh a zo souezhus en testeni-mañ eo ne c’hoari ket gant ar santimantoù. Klasket en deus Primo Levi kontañ ar pezh a oa c’hoarvezet dre ar munud e-keñver ar fedoù, ha chom a ra ar muiañ posubl war dachenn an deskrivañ. Gant se, ne goll ket an destenn e vodernelezh, kontrol da destenioù all ‘zo evel re Martin Gray a zo muioc’h liv o amzer warno.

Degemeret e c’hell bezañ an destenn-mañ evel ur studiadenn eus ene mabden, en degouezh dreist-ordinal-kenañ ma oa ar vuhez er c’hamp, eus tu ar brizonidi evel eus tu ar re a rae war o zro. Petra eo an denelezh, pegen buan e vez kollet… hag adkavet. Ur bazenn bouezus war hent ar pare eo bet evit ar skrivagner ivez, moarvat, disklêriañ ar wirionez : tapet en doa krog en e bluenn kerkent ha distro er gêr.

Aes-tre eo al levr da lenn ha gwallzedennus, memes pa vezer diellet mat war ar sujed dija. Ar fin anezhañ, ma kont penaos eo en em aozet gant kamaladed dezhañ evit dreistbevañ a-raok ma errufe ar rusianed, a zo kazimant un dezrevell-robinson.

Lennet em eus, war gein al levr paneveken, e veze tabut o klask gouzout hag-eñ eo marvet Primo Levi dre emlazh pe get. Ne welan ket perak e rofe ur ster disheñvel d’e destenn en gouzout : unan en em lazh en ra atav en ur barrad dizesper, ne zistera ket ar pezh en deus lavaret a-raok. Ar studiadennoù nevez a ziskouez eo bet ken stroñset ar reuzidi deuet en-dro eus ar c’hampoù-lazh, ma vez enskrivet an drasterezh-se en o hêrezh genetek da heul. Peadra ‘zo da goll ar feiz en denelezh ur wezh an amzer e kerzh e vuhez, memes pa vezer gwellwelaer, emichañs.

Laouen on o c’hellout prederiañ war seurt traoù e brezhoneg.

L’arabe du futur I, II, III, Riad Sattouf, Frañs (2014, 2015 ,2016)

Ur romant grafek brudet-kenañ eo L’arabe du futur. Ur romant n’eo ket e gwirionez, p’eo e vuhez a gont Riad Sattouf ennañ , na mui na maez ! adalek e zaou vloaz.

Mamm an oberer, bretonez anezhi, a zo en em gavet gant e dad er skol-veur e Pariz. Perak an diaoul e asant mont d’e heul da dreuziñ-didreuziñ broioù arab ne oar ket ar yezh anezho, ne gav-hi plas ebet enno, hag e vez gwallgaset he bugale enno… ? ur gevrin eo din, plac’h o lenn an oberenn-mañ. Met n’eo ket tamm ebet sujed al levrioù-mañ, ne vez gwelet ar vamm nemet o feriñ e foñs ar c’harrezennoù, koulz lavaret.

Ar santimant kreñvañ a zeu din en ur deurel ur sell war va lennadenn, eo ez eo un oberenn kalz feulster enni. Engortoz e oan d’en em gavout er memes bed ha hini Persepolis, hag  heñvelderioù a zo e gwirionez, met kalz gwashoc’h eo peogwir e santer buan ne c’heller ket harpañ war tud Riad. Ar vamm zo treuzwelus, an tad, dallet muioc’h-mui gant spi ar galloud pe gant ar relijion. Hag ur souezh eo e vije deuet a-benn ar bugel da deurel ur sell tamm-pe-damm objektivel war ar fedoù en deus bevet, gant un desavadur ken kosteziet. Burzhud ar speredegezh, moarvat, ha n’eo ket aet en-dro gant e dad siwazh. Hennezh a skeudenna a-zoare n’eo ket ar studioù hir a stumm poellegezh unan.

Aes eo an istor-mañ da lenn, ez-teknikel : ma kouezh eus an daouarn, eo peogwir ez eo direnkus. Diaes e vezer lakaet gant ar feulster enni ha gant diboellegezh tud ‘zo. Ne echuer ket er memes stad spered ha ma kroger ; cheñch a ra dre ret ar sell madelezhus a c’heller teurel war ar broioù arab hag an islam. Techet e vijen, zoken, da lavaret eo ul levr a vroud da zont da vezañ gouennelour -ha koulskoude, penaos e c’hellfe, pa n’eus nemet traoù bevet ennañ, pa n’eo nemet istor ur bugel boull e zaoulagad ha glan e ene ? ? se eo a zo dic’houzañvabl, da va soñj. Sklaer eo ne oa ket pal ar skrivagner, met unan eus an disoc’hoù eo.

Ul levr pouezus eo evit kelaouiñ europiz, evit kompren peseurt ibil zo a-dreuz etrezomp ha tro-spered ar broioù-se ha klask gwellaat an traoù en dazont. Met anzav a ran en deus graet aon din al levr-mañ, kalz muioc’h eget n’en doa graet hini Houellebecq : Soumission.

N’eo ket erru bras ar paotrig e fin an trede levrenn-mañ ha n’eo ket peurechu an istor : 5 levrenn a vo en holl, hervez.

 

Istor eur c’halvedigez, Meven Mordiern (1986)

El levr-mañ, disheñvel e ditl ouzh an tri kent, e oan engortoz kavout displegadennoù diwar-benn ar pezh en doa desachet Meven Mordiern war-zu ar sevenadur vrezhon. Tamm ebet avat !

A-fed temoù, n’ez eus netra nevez. Treiñ a ra al levr-eñvorennoù-mañ tro-dro d’an tri ahel roet abaoe pell gant ar skrivagner en teir levrenn gent o kontañ e eñvorioù bugaleaj : Lennadurioù, c’hoarioù tennet diwarno ha deskrivadur ar baradoz ma oa an domani feurmet gant e dud, ar Vertelotierenn.

Paotr ar munudoù eo Meven Mordiern, ha gant an aon da zisoñjal tra pe dra, e randon alies ar memestra. Memestra hag el levrioù all, ha betek ar memes istorioùigoù kontet div pe deir gwezh e notennoù al levr-mañ end-eeün… Kement ha lavaret e anavezer mat-tre anezhañ a-benn ar fin.

N’em eus ket kavet displijus al lennadenn en holl, met gounid a vije bet o c’hwennaat an destenn a-galz. Kinniget en doare-se eo ur seurt testeni en deus un dalvoudegezh istorel bennak, met n’eo ket aozet da blijout d’al lennerien. Re hir eo.

Tais-toi et pardonne !, Laurent De Villiers, Frañs (2011)

Bez ez eus levrioù, evel hennezh, ne roont ket c’hoant d’o lenn : emañ an istor a-bezh en titl, hag an anv-familh stag ouzh ar politikerezh a c’hoari evel un argasaer…

Met brav eo bezañ kurius, a-wezhioù, peogwir eo ul levr mat a-benn ar fin.

Laurent zo unan eus bugale yaouankañ Philippe De Villiers. Pa oa bugel, eo bet gwallaet gant ur breur dezhañ e-pad bloavezhioù. Kontañ a ra e yaouankiz, al liammoù a stage anezhañ ouzh e familh, hag an doare m’eo bet serret o daoulagad gant e dud ur wezh m’en deus divizet kaozeal. Ne oa plas ebet, er familh-se, evit ar wirionez. Ar pezh a gont eo ar skeudenn roet d’ar bed. Ha ma vez foeltret buhez ur bugel, n’eus forzh…

Muioc’h eget un istor insest e welan el levr un testeni buhez, un tammig evel eñvorennoù Simone De Beauvoir : penaos, en ur greskiñ en un en-dro ken serr, e teu a-benn an nen da gemer e nij ha da gavout e gempouez. Nac’het eo bet Laurent gant e familh a-bezh p’en deus taolet gouloù war an torfed, e vreur gwallaer eo a zo bet harpet, kentoc’h eget an aberzhiad.

Kalonek eo bet skrivañ al levr-mañ, kalonekoc’h c’hoazh e reiñ da embann, met dreist-holl e vez santet e oa ur red lakaat an istor-vuhez-mañ war baper, ur bazenn bouezus en un hir a derapiezh.

Skrivet mat eo, n’eo ket re hir, gwirionez a santer er gerioù. Ul levr mat, a ya kalz pelloc’h eget promesaoù dister e ditl.