Vita Sexualis ou L’apprentissage amoureux du professeur Kanai Shizuka, Mori Ōgai, bro-Japan (1909)

Evel un heklev da emvuhezskrid Gide ez eus fellet din lenn al levr-mañ. Ar skrivagner Mori Ōgai a oa medisin da 19 vloaz. Daoust ma vije un anv all gant haroz al levr, eo anat e komz diwar-benn e vuhez.

Un emvuhezskrid eo, eta, kreizennet war ar seksualegezh nemetken. Brav eo, n’eo ket techet da ziskouez re met, er c’hontrol, eleveziek-kenañ. Diaes eo kompren perak e oa bet berzet al levr kerkent hag embannet… War a lenner eo stag, kentoc’h, ouzh ur frazenn anezhañ a embann n’eus nemet e-touez micherourien e c’heller kavout tud direbech, ken a-fed tres ken a-fed spered. Politikourien ar mare o doa degemeret al lavarenn-se evel ur gunujenn.

Pep pennad a gont un darvoud bihan pe bras stag ouzh ar seks, ha pa vije tanav al liamm. Anv an oad ma oa ar penndudenn pa oa c’hoarvezet a zo gant ar pennad : Da 6 vloaz… da 15 vloaz… kement-se betek 20. Seul skañvoc’h eo ar pezh a vez kontet ma n’eo ket trelatet Kanai gant ar seks, pell a se. Techet eo kentoc’h da vezañ lakaet diaes gant ar sujed. N’eo ket ur paotr hardi, na prim da gompren seurt traoù. Ar pezh a zispleg diskoach.

Kollet e oan a-wezhioù gant gizioù ekzotek japaniz, seul vuioc’h m’eo techet ar skrivagner da gomz dre zamc’herioù. Daoust da se e oa dedennus ha flour da lenn. Marteze eo abalamour m’eo resis ar skritur, n’en em goll ket e santimantoù, ar pezh a harz outi da goshaat re vuan.

Setu lakaet e plas ganin ur pezh ouzhpenn eus miltamm bro-Japan.

Advertisements

Si le grain ne meurt, André Gide, Frañs (1918)

A-viskoazh em eus kavet brav-kenañ titl al levr-mañ, setu perak on bet desachet d’e lenn. Ennañ e kont Gide e vuhez eus e c’hanedigezh betek e zimeziñ.

En va spered e oa ar skrivagner-mañ eus an XXvet kantved penn-da-benn, met faziet e oan kar ganet e oa e 1869. Eus ur familh pinvidik a-walc’h e oa. Evit keñveriañ gant ur brezhoneger, em eus kavet e vugaleaj heñvel a-walc’h ouzh hini Meven Mordiern, war meur a boent.

Meur a dra em eus kavet dedennus e-kerzh va lennadenn (ne lavaran ket int ar re bouezusañ en oberenn, just ar re o deus desachet va evezh din-me) : plas bras an deskiñ sonerezh, sistem skoliata a-raok Jules Ferry, darempredoù sokial etre bourc’hizien, e metoù ar skrivagnerien… Met ar pep heverkañ eo en deus dibabet Gide chom hep kuzhat e heñvelreviadelezh, d’ur mare ma ne veze ket komzet nemeur eus se. Deskrivañ a ra e zeskoni revel dre ar munud, kement gant merc’hed ha gant paotred. Souezhus a-walc’h eo evit ul levr embannet 100 vloaz ‘zo.

Plijet bras on bet gant va lennadenn. Skrivet brav eo, gant ur geriaoueg un tammig uhel a-wezhioù (n’anavezen ket an holl c’herioù, ur ral !). En ur deurel ur sell ouzh roll oberennoù Gide em eus dizoloet eo bet ur skrivagner fonnus a-hed e vuhez. Ar c’hofesaat-mañ zo e-touez e oberennoù muiañ lennet.

Personne, Gwenaëlle Aubry, Frañs (2009)

Renket eo al levr-mañ e-touez ar romantoù, met n’ez eus ket kalz traoù ijinet en destenn.

E stumm ul levr ABK, gant ur ger evit pep lizherenn eus al lizherennaoueg, digarez ur pennad, e tres Gwenaëlle Aubry ur poltred eus he zad foll. Ur skeudenn leun a ster dija, eus A betek Z, eus ganedigezh da varv, 26 tu eus e bersonelezh sked-disked hag en doa poan, e-unan, o kompren hag o tigejañ.

Klask a ra al levr adskoulmañ an darempred etre merc’h ha tad, mont en tu all d’ar vezh, ober ur c’hrenn d’an oberoù direnkus dre o renkañ brav en ul levr a denn e ster eus e framm poellek.

Skrivet eo brav, gant gerioù difouge met reizh. En ur gomz diwar-benn he zad, e komz ar skrivagnerez diwar he fenn ivez, hag eo ret dezhi reiñ ur ster da vareoù ‘zo eus he buhez, teurel ur sell a-gil, klask en em reiñ da gompren gant an estrañjourien m’eo al lennerien.

Leun a varzhoniezh hag a goulennoù eo, daoust ma kalskfe respont. Fromusoc’h em eus kavet pennadoù ‘zo eget re all, evel Revenant. Ul levr leun a gentelioù-buhez eo, dous-c’hwerv, ha soutil.

Tapet en doa ar “romant”-mañ ar Priz Femina 2009.

Aet on, Gwenn A-Du (2017)

Kavet em eus dreist tem al levr-mañ : un den yaouank a guita e di hep lavaret tra da zen, evit kerzhout eeün dirazañ. Temptadur meur a zen, yaouank pe kozh, emichañs… En em leuskel a ra da vont diouzh ar pezh a gav, ha da zaremprediñ an dud en em gav war e hent. Skrivet eo brav ha dedennus da lenn, keit ha ma vezer e-barzh. Ur wezh adserret al levr, koulskoude, e kav din ne z’a ket pell a-walc’h anezhañ. Chom a ra klouar, evel pa ne rafe nemet kontañ un taol-pleustr gwirion (marteze eo se, met kenkoulz e vije bet en displegañ neuze), daoust ma vije pinvidik-kenañ an tem ha ma vije bet moien da zonaat an traoù evit lakaat an haroz da vevañ degouezhioù estlammusoc’h, pe dañjerusoc’h, pe me ‘oar, evit ma vije desket traoù da vat gant al lenner ha kavet repsontoù da c’houlennoù a sav outañ e-unan. Met n’eo nemet va savboent a zen gour, ha n’eo ket bet skrivet al levr evit e rummad-oad…

Asperger et fière de l’être, Alexandra Reynaud, Frañs (2017)

Diouzh ar c’hiz e teu da vezañ abaoe un nebeut bloavezhioù, kontañ e istor pa vezer aotek. M’em eus komprenet mat e vije un den diwar 100 bennak o vezañ tapet gant an namm-se, anavezet fall c’hoazh. Evel kalz tud gour, n’he deus ket gouezet Alexandra Reynaud petra a z’ae a-dreuz ganti, nemet p’eo bet o c’houlenn, ha hi 26 bloaz, tremen amprouennoù evit gouzout hag-eñ e oa aotek. Hag e oa.

Un namm eo a c’heller tremen hebioù dezhañ, dreist-holl evit ar merc’hed : an dud o deus ar sindrom Asperger zo ken speredet hag ar re all, hag alies kalz muioc’h. Ha pa vezont en o bleud gant ar c’homz, ar pezh a zo gwir evit lod anezho, ne vez ket lakaet anv Asperger war o c’hudennoù. Diouzh ar pezh a lavar Alexandra Reynaud o deus poan ar vezeien, o-unan, o krediñ anezhi, pa ne vezont ket titouret resis war an namm-se.

Skrivet eo al levr en un doare eeün, met poellek tre ivez. Kontañ a ra penaos he deus komprenet e c’helle-hi bezañ aotek, penaos he deus tremenet an testoù, ar c’hudennoù a sav diwar an namm-se, eviti, met evit ar re all ivez. Evel ma lavar, pep den aotek zo disheñvel, hag ar pezh a dalvez evit unan ne vo ket gwir atav evit egile.

Plijet on bet gant he zesteni, a bermet kompren gwelloc’h an aotegezh “skañv”, hag en un doare ledanoc’h bezañ digoroc’h d’ar re n’int ket tre eveldomp, n’eus forzh pe re e vije o diforc’hoù. Ma komz Alexandra Reynaud eus lorc’h en titl eo peogwir eo un namm en deus dibarderioù dreistordinal ivez. Implijet e vez muioc’h-mui tud aotek el lennegezh hag er sinema, met er vuhez micherel ivez. War em eus lennet e pennadoù ‘zo, e vez tutaet aesoc’h tud aotek eget tud “normal” d’ober labourioù resis ‘zo, e embregerezhioù ‘zo.

Dedennus-tre evit kompren tud ‘zo tro-dro deomp, ma n’en em anavezit-ket hoc’h-unan, dre zegouezh, er poltred.

Emile Masson, professeur de liberté, J.Didier Giraud ha Marielle Giraud, Frañs (1991)

Ur vuhezskrid klok-mat eo a vez kinniget gant an aozerien. Kemer a ra harp war lizhiri ha skridoù niverus Emile Masson, e familh hag e vignoned. Dreist eo evit ober anaoudegezh gant an den ha kompren don e droioù ha distroioù-ene. Dre ma oa un den publik, oc’h eskemm kalz gant an intelektualed a veve war un dro gantañ, e kinnig al levr ur seurt panorama eus ar vuhez politikel e-pad e vuhez. Kroaziañ a raer ur bern tud brudet pe nebeutoc’h : Jean-Julien Lemordant, Romain Rolland…

E-touez an temoù a bled al levr ganto e kaver ar frankiz da soñjal, an deskadurezh-pobl, ar brezhoneg, an esperanteg, ar stourm nann-feuls, ha kement ‘zo. Un den a feiz e oa Emile Masson a-raok pep tra all, da lavaret eo e penn kentañ e vuhez : ur feiz a zeu tamm-ha-tamm da guitaat barlenn an iliz evit dont da vezañ ur feiz e-barzh mabden. Tremenet en deus e vuhez o redek war-lerc’h ar spi da cheñch ar gevredigezh. Ha ma n’eo ket deuet da benn vat a-raok e varv, eo splann en deus bet ul levezon padus war ar re a oa tro-dro dezhañ, ha betek an deiz hiziv.

Gwir eo e oa Emile Masson ur rakweler, evel m’en lavare eñ e-unan. Re araokour e oa e soñjoù evit bezañ degemeret hep reuz a-wezhioù. Met ken leun eo al levr-mañ gant munudoù, ma kav din e vez kollet an neudenn a-wezhioù, o tiskouez kenkoulz e lureioù hag e weledigezhioù. Evit neofited ha n’o deus ket ur sevenadur politikel don ez eus re a zanvez, marteze.

A-hend-all eo ret d’al lenner ober ar striv da vont en tu all da blegoù-skrivañ hegasus Emile Masson evit tennañ ar vouedenn diouto, soñjoù an den. Evitañ da vezañ kaset e vuhez gant ur bluenn e penn e vizied, n’eo ket Emile Masson ur skrivagner meur. Skrivañ a ra evel ma veve, gant re a jourdoul, re a estlamm. Pep arvar bihan a dreuz e spered a vez merket en e skridoù gant tri fik ; n’eus nemet se enno !

Un hegas eo bet din, ivez, ar fazioù-reizhskrivañ laosket el levr gant an embanner. Ur souezh e-barzh ul levr ken diellet e zanvez.

Lettres à Gérard Le Gouic, Anjela Duval (2013)

El levr-mañ e kinnig ar barzh Gérard Le Gouic al lizhiri en doa bet digant e vignonez Anjela Duval etre 1973 ha 1980. Ar bras anezho zo e galleg, yezh pennañ al levr-mañ, daoust ma vije roet an destenn e brezhoneg pa veze al lizhiri e brezhoneg -. Un tamm brezhoneg en em sil el lizhiri, ur frazenn, ur werzenn bennak…

N’eo ket ul levr n’heller ket dioueriñ, hag unan en deus lennet oberenn glok Anjela Duval n’en deus netra da zeskiñ amañ. Adkavout a reer he femdez, he youl da stourm, he c’harantez evit he bro – a lak ac’hanon diaes a-wezhioù, pa lak ar bec’h war an “estrañjourien” a zeu da brenañ tiez ar vro, he soursioù diwar-benn he chas a gomz diwar o fenn evel pa vijent bugale, he labour er feurm, hag ar skuizhder, al labour eo foulet gantañ… Brav ha skeudennet eo galleg Anjela Duval, warnañ liv un amzer bet, un tammig.

N’eo na diaes na displijus da lenn. Brav eo da glokaat ar pezh a zo bet dastumet diwar-benn ar skrivagnerez, da lakaat un taol gwispon diwezhañ d’ar poltred anezhi a anavezer. Kinnig a ra tresoù pennañ ar skrivagnerez d’ar c’hallegerien, ivez : ne ouezan ket hag-eñ ez eus kalz levrioù diwar he fenn, estreget er metoù brezhonek dediet…

An amzer laeret, eñvorennoù ur breizhad prizonier en Aotrich, Pier-Mari Louz ha Bernard Kabon (2006)

E-pad an eil brezel-bed e oa bet prizoniet Pier-Mari Louz, eus Montroulez, gant an alamanted. Kaset e oa bet ganto da labourat e bro-Aostria, lec’h ma vanke paotred yac’h evit kas da benn labour an atantoù. Kontet en deus e envorennoù da vBernard Kabon, en deus lakaet anezho dre skrid diwar an enrolladennoù en doa graet.

Kalz plijadur em eus bet o lenn al levr-mañ, a gont brezel Pier-Mari Louz penn-da-benn eus ar galv betek an distro d’ar ger. Chomet e oa 6 bloavezh o labourat e Aostria, gant ar santimant e veze laeret an amzer-se digantañ, pa oant bloavezhioù yaouankiz. Bev-buhezek eo an istor, a lak war-wel an diforc’hioù a oa etre al labour-douar aostrian hag hini Breizh d’ar mare-se. Gwelet a reer ne veze ket graet heñvel ouzh ar brizonidi, hervez al lec’h e teuent dioutañ. Kompren a reer mat an darempredoù etre an dud, a veze mat peurliesañ. Anat eo ivez ar reuz a oa bet lakaet gant ar rusianed deuet da zieubiñ ar vro.

Notennoù niverus a resisa traoù ‘zo e fin al levr, hag ouzhpennet eo bet un diverrañ eus deizlevr person Thaya, ar gumun e oa Pier-Mari Louz o labourat enni, er mare ma oa-eñ du-hont.

Ul lennadenn glet, hep darvoudoù dic’hortoz met kaset aes ha flour gant ar c’honter ha gant ar skrivagner.

Un homme de tempérament, David Lodge, Rouantelezh Unanet (2011)

Ur vuhezskrid romantaet, doare Herve Gouedard, eo a ginnig David Lodge amañ : buhez ar skrivagner saoz H.G.Wells. Daou abeg d’an nebeutañ em boa da vezañ dedennet gant al levr. Gouzout a ran eo barrek-kenañ David Lodge, ha goude va lennadenn on sur ne veskin biken ken H.G. Wells gant Orson Welles, ar pezh a raen c’hoazh un tamm bihan, n’eo ket abalamour d’o skridoù, met abalamour d’o anvioù a son tost-tre em divskouarn.

Gwelet e vez el levrlennadurezh puilh roet e fin al levr ez eus bet savet ur bern studiadennoù hag embannadennoù a bep seurt diwar-benn H.G. Wells. Al levr-mañ, gras da ijin David Lodge, a ro ar skeudenn bersoneloc’h anezhañ eget ur studiadenn. Kroget en deus H.G. Wells e vuhez er baourentez. Sachet eo bet diouzh ar vouilhenn gant ur spered lemmoc’h eget hini ar bras eus an dud, ur volontez start hag un donezon dibar war ar skrivañ. Stummet eo bet e demz-spered gant e vugaleaj reuzeudik, en deus roet lañs dezhañ da ren ur vuhez divoutin.

Ouzhpenn m’en deus ijinet traoù a-raok ma vije eus outo (ar vombezenn nukleel, ar brezel dre mekanikoù-nij) en deus bet ul levezon kreñv ha padus war ar remziadoù o deus lennet e levrioù a-vuzul ma vezent embannet. Stourmet en deus evit droedoù ar merc’hed hag evit ur sekselezh digoroc’h, hag evit traoù all ivez p’en doa ur pouez politikel. Dizoloet em eus ur bern traoù diwar e benn. Ar pezh a lak kalz pebr el levr, avat, eo e vuhez prevez. N’en deus ket paouezet da vagañ karantez ouzh merc’hed yaouank. Ur meulgan eo al levr-mañ ouzh ar pezh a anver bremañ “sapiosekselezh”, an dud ne c’hellont karout unan nemet ma vez dreistsperedet… Fresk ha laouen eo dezrevell e garantezioù diniver, gant e eil wreg e foñs, Jane, hag a asante d’e froudennoù daoust da bep tra.

Ken gwallzedennus eo al levr hag ur romant, met gwelloc’h dre ma vez desket traoù fetis ennañ. Un dro vat !

Un hent hag un dremmwel, Joelle Kermoal, Pierrette Kermoal ha Yann Mikael (1972)

El levrig-mañ eo bet bodet 8 danevell skrivet gant tri skrivagner disheñvel, div blac’h hag ur paotr. Danevelloù Yann Mikael a anavezen c’hoazh, dre m’em boa lennet anezho en dastumad danevelloù gantañ e-unan e oa bet moullet e 2008 : An emgav chanter ha danevelloù all. Adlennet em eus anezho ha kavet anezho mat un eil gwezh. Ar re all, gant Joelle ha Pierrette Kermoal, eo evito em boa prenet al levrig peogwir e kave din ne gavfen ket anezho e lec’h all. Ha n’em boa ket lennet anezho c’hoazh, e gwirionez.

Plijet on bet ganto dre vras : ar memes perzhioù mat o deus an div skrivagnerez. Danevelloù-ambiañs a ginnigont, o tepegn eus ar bravañ ur momed, ur pred e buhez mabden ma vez an unan o klask e hent pe war var eus an dazont. Momedoù hiraezh ha levenez tro-ha-tro. Ur skritur gwregel tre eo, a-benn ar fin -daoust ma kavfe din n’eo ket ken anat an diforc’h etre skridoù paotred ha merc’hed, en deiz a hiziv, tost da 50 vloaz diwezhatoc’h. Perzhioù gwan o deus ivez : daoust ha danevelloù int, pe skridoù nemetken, n’anavezer ket re vat penn diouzh lost anezho… ha peg int ouzh ar vuhez bevet, hep mont pelloc’h. En se int tost ouzh danevelloù Yann Mikael hag e ro ur seurt unvaniezh d’an hollad.

Al levrig n’eo ket ur binijenn e lenn, met ne laosko ket ur roud don em spered kennebeut.