Dremm an Ankou, Fañch Elies Abeozen (1928)

Embannadur al levr brezhonek : 2014.

Kinniget eo al levr-mañ evel un dastumad danevelloù, ar pezh ez eo. Estreget se eo, ivez. Start eo lakaat ar vevenn etre an eñvorennoù hag ar faltazi en oberenn-mañ. Ur benndudenn nemeti a zo : Erwan, ha lavaret e vez deomp ez eus tu da wiriañ ar bras eus an darvoudoù kontet ha da lakaat anvioù gwir war al lesanvioù kinniget gant ar skrivagner. Gant se, daoust ha ne vije ket eñvorennoù, traken ? pe, zoken, ur romant, ennañ 18 pennad ?

D’am soñj eo eñvorennoù ez int, gwisket ganto habid al lennegezh. Gras d’an dibab-mañ en deus gellet Abeozen didouezhiañ ar re dalvoudusañ, lakaat er gouloù traoù ‘zo, kuzhat reoù all, chom hep malañ kant gwezh ar memes greun. Treuzneuziet eo an darvoudoù bevet ha kinniget un doare arzel anezho.

Gant se eo aes al levr da lenn, skoüs hep bezañ re hir na re bonner : e-touez an testenioù e brezhoneg war ar brezel-bed kentañ, e lakafen anezhañ war ur bazenn uheloc’h eget ar re all, daoust ma kavfen dedennus an holl anezho.

Kejañ ouzh Abeozen paotr yaouank, hegredik, diasur, dizoloiñ ur poltred anezhañ pell eus an hini ar skrivagner brezhonek kozh a oa en va fenn a zo bet un doare avañtur ivez.

Advertisements

Va zammig buhez, Jarl Priel (1954)

Lennet em eus an eil embannadur, eus 1975.

Ul levr eñvorennoù, war un ton disheñvel a-walc’h diouzh ar re all : daoust ma ne vije ket yaouank ar boulom (1885-1965) e santer n’en deus ket gouzañvet re gant ar vuhez. Mab nemetañ ar familh, graet e vez war e dro gant e vamm hag, abred, gant e vamm-gozh da varv honnezh. An tad, lonker, n’eo ket evit desevel anezhañ. Spered lemm ha dilu e ra Jarl e dreuz er skolaj ken aes ha tra. E blijadur vrasañ : skrivañ ha sevel pezhioù-c’hoari. Pa vez ret dezhañ dilezel ar studioù, defot gellout paeañ, e lak e anv da vont da soner-trombon e sonerezh an arme a vor : un digarez a-feson da foetañ bro hep poaniañ re gant ar vicher.

Plijadur en dez da gontañ, kement hag ur c’honter, ha santet e vez en e eñvorennoù en doa ar stek da zaremprediñ ha da voemañ e genseurted. Kalz fent a zo en e goñchennoù. N’eo ket un den a dorr e benn. Ha kement a draoù en deus da gontañ, ma vez roet ur plas bras d’an darvoudoù, kontrol d’ar skridoù-eñvorennoù all ma vez deskrivet kement lec’h ha darvoudig pemdez dre ar munud. Tro en deus bet da dostaat ouzh pennoù bras, prezidant, tzar… par eo e droioù-kaer da re Jean Conan, war-bouez nebeut.

Gant se, ha doug Jarl Priel d’al leurenniñ, e chom an danevell-buhez-mañ muioc’h a-ziavaez eget an eñvorennoù all em eus lennet betek-henn. An titl e-unan a welan evel ur fentigell, ur serr-lagad d’al lenner. N’eus ket uveloc’h, padal den ebet n’en dije traoù dedennusoc’h da gontañ…

Al levr-mañ zo hini kentañ ur rummad tri, a-raok Va buhez e Rusia hag Amañ hag ahont.

Anjela, Anjela Duval, Christelle Le Guen (2018)

Ar soñj : dibab pozioù gant Anjela Duval, pozioù a dres ur poltred anezhi, o renkañ dre demoù ha skeudennaouiñ anezho. …”kement ger zo er romant-treset-mañ a oa bet lâret pe skrivet gant Anjela…”. Evidon, ur romant, ha pa vije treset, a zle harpañ war an dezrevelliñ, heuliañ un doare kronologiezh. Ma z’eus unan amañ ez eo kalvezel, n’emañ ket e kreiz ar jeu. Gant se e kav din n’emañ ket en e blas al levr-mañ er rann-mañ. Ur vannenn-dreset eo, n’eo ket ur romant.

N’eus forzh, dibar eo.

N’eus bet kemeret nemet ar pep retañ, pe nebeutoc’h, da vezañ skrivet el levr. An disoc’h avat zo treboulus. Kaeraet eo kement ar gerioù rouez-se gant tresadennoù Christelle Le Guen ma chomer sebezet razo. Mareoù ‘zo e save dour d’am daoulagad gant ar from. Lennet e vez goustadig, en ur leuskel ar selloù d’en em goll e gwennoù ar bajenn, gant ar santimant a uvelded hag a ec’honder a sav en unan pa vez digenvez e kreiz an natur. Pell eus an displegadennoù, lakaet e vez bed Anjela da vezañ santet.

N’on ket gouest da veizañ hag-eñ e vo ken efedus an oberenn evit an dud n’o deus ket bet darempredoù, kent, gant Anjela pe gant he skridoù. Dre m’eo bet embannet en ur stumm divyezhek (un tu evit pep yezh) e soñjan eo evit ledanaat ar publik, digeriñ da dud n’o deus ket lennet he oberennoù dre ret. Daoust hag-eñ e vo kizidik ar re-se ouzh ar bri douget dezhi gant ar vrezhonegerien ?

Evidomp eo ur valeadennig en he c’hompagnunezh, gant ur santimant nested souezhus, an hini a zo etre tud a familh hag a ziouer ar gerioù.

Ul levr kaer, dous dindan an dorn, flour d’an daoulagad. Un taol kaer !

L’homme-dé, Luke Rhinehart, Stadoù-Unanet (1971)

Romant brudetañ ar skrivagner George Powers Cockcroft, e anv-pluenn Luke Rhinehart, eo L’homme-dé.

Tennet eo eus buhez ar skrivagner, tamm-pe-damm. Da vare ur bodad-stummañ diwar-benn ar frankiz eo en doa divizet leuskel un diñs da gemer divizoù pouezus evit e vuhez.

En ur lenn ar romant-mañ em eus digoret va daoulagad war ar fed eo madober an tudennoù unan eus skoulmoù diazez ar sevel romantoù. An dudenn-mañ n’eo ket eñ a zibab e vuhez, met un diñs. Kollet e vez sont gant al lenner tamm-pe-damm abalamour da se, pa vez ar fed ober dibaboù, mat pe fall, pebr an holl istorioù skrivet, ha kalon an hevelebidigezh.

N’em eus ket bet kalz ebat o lenn ar romant, skrivet eo gant an diñs (hag ez eo !), da lavaret eo digempouez a-walc’h, gant cheñchamantoù lusk ha savboent niverus. Ha diaes eo lenn ur romant ne z’a da neblec’h pa ne zeuer ket a-benn da gompren personelezh ar penndudenn. Met an tem anezhañ a ya pell, seul vui m’eo tamm-pe-damm un istor wir. Ar fed en dije lakaet ar skrivagner ur bredelfennour da haroz e istor a bermet mont pelloc’h eget an darvoudoù ha dielfennañ don an traoù. Ha pa soñjer mat, n’eo ket sot tamm ebet an doare.

A-hend-all eo ur romant a lak e benndudenn da vountañ war ar bevennoù a bep seurt lakaet dezhañ gant ar gevredigezh, kement ha lavaret eo dichadennet a-fed sekselezh, feulster hag a bep seurt. Diaes eo da lenn ivez peogwir e lak ar bed a anavezomp, hor reteroù kevredigezhel, da vrallañ.

Da lenn evit digeriñ dremmwelioù nevez, dic’hortoz.

Moi, jardinier citadin, 1 ha 2, Min-ho Choi, Korea ar Su (2014 ha 2015)

Ur rummad div vannenn-dreset, awenet gant buhez ar skrivagner.

Erru poazh gant e labour er gêr vras, e tiviz Min-ho Choi reiñ e zilez ha mont da annneziñ war lez ur gêr vihannoc’h ma c’hell feurmiñ un tamm douar en un dachennad liorzhoù boutin.

Ar wezh kentañ eo dezhañ tostaat ouzh douar pe blant. Gwelet a reer anezhañ o teskiñ, o poaniañ, o tastum pe o koll e c’hounid, gant barzhoniezh ha kalzig a fent. Liorzhañ zo ivez un doare da deurel ur sell nevez war ar bed ha war an dud : e-keit ma toñvaa an danvez-liorzhour e zachenn nevez, ez eus ur grouell o kreskiñ e kof e wreg. Mont a ra e darempred gant e amezeien, krouiñ a ra liammoù nevez.

Kammedoù kentañ un neofit war al liorzhañ eo eta. Ingal goude pennad pe bennad e kaver div bajennad displegadennoù, evit kinnig legumaj e liorzh, penaos o c’hounit, penaos o virout pell ha kement ‘zo. N’eo ket al lodenn dedennusañ evidomp, o vezañ ma z’eus ul lodenn vras eus ar plant kinniget n’anavezer ket o anv zoken. Hag evit ar re a anavezomp, eo gwall zisheñvel an hin hag an doare da labourat etre Breizh ha Korea.

Plijet on bet gant ar rummad gras da zaou dra : da gentañ, e kavan dibar an tem, n’eo ket alies e weler an dud o kontañ o buhezioù liorzhourien, ha pa vije e kêr. Da eil, kontet eo an div levrenn gant dourlivadurioù penn-da-benn. Ha pegen kaer int, ur blijadur d’an daoulagad ! N’eo ket ken barrek an aozer evit tresañ an tudennoù eget al legumaj, ar plant hag an ardremezioù, met n’eus forzh.

Kenkoulz lenn an div levrenn-mañ hag ober un droiad-bale en ho liorzh, m’ho peus c’hoant da zistanañ un deiz ma raio glav…

 

Bravigoù Tiffany ha teir danevell all, Truman Capote, Stadoù Unanet (1958)

Hennezh eo, eta, ar paotrig a c’hoarie gant Harper Lee pa oa bihan, hag a weler un tammig e-barzh To kill a mocking bird !

Strobet a-walc’h eo buhez ha faltazi e oberennoù an daou skrivagner-mañ : dre m’ez eus elfennoù bevet en o levrioù e c’hwezh ur vuhez dispar enno.

4 danevell amerikan eus ar c’hentañ troc’h zo el levr-mañ, da bep hini anezho un aergelc’h ispisial. Bravigoù Tiffany a dremen e New-York, An ti-bleunioù e Port-au-Prince, Gitar e ziamantoù en un toull-bac’h war ar maez hag Eñvorennoù Nedeleg en Alabama, lec’h m’en doa bevet Truman Capote en e yaouankiz. Kavet em eus dispar anezho dre m’en deus ar stek ar skrivagner da zepegn ambiañsoù ha, dreist-holl, da sevel poltredoù tud gwirheñveloc’h eget ar wirionez dindan un nebeut linennoù. Ar pezh a reont, a lavaront pe a davont eo o zrolinenn, ha soutil e oar bezañ.

Met estreget se a zo, ur c’hreunenn follentez bennak, ur bersonelezh. Tapet eo boazioù ha jestroù dic’hortoz an tudennoù war ar prim, gant un awen dreist da gontañ istorioù, da bakañ al lenner e roued an ijin.

Ur skrivagner d’ober anaoudegezh gantañ, hep mar.

Vita Sexualis ou L’apprentissage amoureux du professeur Kanai Shizuka, Mori Ōgai, bro-Japan (1909)

Evel un heklev da emvuhezskrid Gide ez eus fellet din lenn al levr-mañ. Ar skrivagner Mori Ōgai a oa medisin da 19 vloaz. Daoust ma vije un anv all gant haroz al levr, eo anat e komz diwar-benn e vuhez.

Un emvuhezskrid eo, eta, kreizennet war ar seksualegezh nemetken. Brav eo, n’eo ket techet da ziskouez re met, er c’hontrol, eleveziek-kenañ. Diaes eo kompren perak e oa bet berzet al levr kerkent hag embannet… War a lenner eo stag, kentoc’h, ouzh ur frazenn anezhañ a embann n’eus nemet e-touez micherourien e c’heller kavout tud direbech, ken a-fed tres ken a-fed spered. Politikourien ar mare o doa degemeret al lavarenn-se evel ur gunujenn.

Pep pennad a gont un darvoud bihan pe bras stag ouzh ar seks, ha pa vije tanav al liamm. Anv an oad ma oa ar penndudenn pa oa c’hoarvezet a zo gant ar pennad : Da 6 vloaz… da 15 vloaz… kement-se betek 20. Seul skañvoc’h eo ar pezh a vez kontet ma n’eo ket trelatet Kanai gant ar seks, pell a se. Techet eo kentoc’h da vezañ lakaet diaes gant ar sujed. N’eo ket ur paotr hardi, na prim da gompren seurt traoù. Ar pezh a zispleg diskoach.

Kollet e oan a-wezhioù gant gizioù ekzotek japaniz, seul vuioc’h m’eo techet ar skrivagner da gomz dre zamc’herioù. Daoust da se e oa dedennus ha flour da lenn. Marteze eo abalamour m’eo resis ar skritur, n’en em goll ket e santimantoù, ar pezh a harz outi da goshaat re vuan.

Setu lakaet e plas ganin ur pezh ouzhpenn eus miltamm bro-Japan.

Si le grain ne meurt, André Gide, Frañs (1918)

A-viskoazh em eus kavet brav-kenañ titl al levr-mañ, setu perak on bet desachet d’e lenn. Ennañ e kont Gide e vuhez eus e c’hanedigezh betek e zimeziñ.

En va spered e oa ar skrivagner-mañ eus an XXvet kantved penn-da-benn, met faziet e oan kar ganet e oa e 1869. Eus ur familh pinvidik a-walc’h e oa. Evit keñveriañ gant ur brezhoneger, em eus kavet e vugaleaj heñvel a-walc’h ouzh hini Meven Mordiern, war meur a boent.

Meur a dra em eus kavet dedennus e-kerzh va lennadenn (ne lavaran ket int ar re bouezusañ en oberenn, just ar re o deus desachet va evezh din-me) : plas bras an deskiñ sonerezh, sistem skoliata a-raok Jules Ferry, darempredoù sokial etre bourc’hizien, e metoù ar skrivagnerien… Met ar pep heverkañ eo en deus dibabet Gide chom hep kuzhat e heñvelreviadelezh, d’ur mare ma ne veze ket komzet nemeur eus se. Deskrivañ a ra e zeskoni revel dre ar munud, kement gant merc’hed ha gant paotred. Souezhus a-walc’h eo evit ul levr embannet 100 vloaz ‘zo.

Plijet bras on bet gant va lennadenn. Skrivet brav eo, gant ur geriaoueg un tammig uhel a-wezhioù (n’anavezen ket an holl c’herioù, ur ral !). En ur deurel ur sell ouzh roll oberennoù Gide em eus dizoloet eo bet ur skrivagner fonnus a-hed e vuhez. Ar c’hofesaat-mañ zo e-touez e oberennoù muiañ lennet.

Personne, Gwenaëlle Aubry, Frañs (2009)

Renket eo al levr-mañ e-touez ar romantoù, met n’ez eus ket kalz traoù ijinet en destenn.

E stumm ul levr ABK, gant ur ger evit pep lizherenn eus al lizherennaoueg, digarez ur pennad, e tres Gwenaëlle Aubry ur poltred eus he zad foll. Ur skeudenn leun a ster dija, eus A betek Z, eus ganedigezh da varv, 26 tu eus e bersonelezh sked-disked hag en doa poan, e-unan, o kompren hag o tigejañ.

Klask a ra al levr adskoulmañ an darempred etre merc’h ha tad, mont en tu all d’ar vezh, ober ur c’hrenn d’an oberoù direnkus dre o renkañ brav en ul levr a denn e ster eus e framm poellek.

Skrivet eo brav, gant gerioù difouge met reizh. En ur gomz diwar-benn he zad, e komz ar skrivagnerez diwar he fenn ivez, hag eo ret dezhi reiñ ur ster da vareoù ‘zo eus he buhez, teurel ur sell a-gil, klask en em reiñ da gompren gant an estrañjourien m’eo al lennerien.

Leun a varzhoniezh hag a goulennoù eo, daoust ma kalskfe respont. Fromusoc’h em eus kavet pennadoù ‘zo eget re all, evel Revenant. Ul levr leun a gentelioù-buhez eo, dous-c’hwerv, ha soutil.

Tapet en doa ar “romant”-mañ ar Priz Femina 2009.

Aet on, Gwenn A-Du (2017)

Kavet em eus dreist tem al levr-mañ : un den yaouank a guita e di hep lavaret tra da zen, evit kerzhout eeün dirazañ. Temptadur meur a zen, yaouank pe kozh, emichañs… En em leuskel a ra da vont diouzh ar pezh a gav, ha da zaremprediñ an dud en em gav war e hent. Skrivet eo brav ha dedennus da lenn, keit ha ma vezer e-barzh. Ur wezh adserret al levr, koulskoude, e kav din ne z’a ket pell a-walc’h anezhañ. Chom a ra klouar, evel pa ne rafe nemet kontañ un taol-pleustr gwirion (marteze eo se, met kenkoulz e vije bet en displegañ neuze), daoust ma vije pinvidik-kenañ an tem ha ma vije bet moien da zonaat an traoù evit lakaat an haroz da vevañ degouezhioù estlammusoc’h, pe dañjerusoc’h, pe me ‘oar, evit ma vije desket traoù da vat gant al lenner ha kavet repsontoù da c’houlennoù a sav outañ e-unan. Met n’eo nemet va savboent a zen gour, ha n’eo ket bet skrivet al levr evit e rummad-oad…