Algues vertes, l’histoire interdite, Inès Léraud ha Pierre Van Hove (2019)

P’en em laka ar vannoù-treset e servij an Istor, e ro seurt levrioù. Ha pa vez an Istor unan a-vremañ, e ra reuz peogwir eo kizidik ar sujedoù.

Hini ar bezhin glas zo e-touez ar re gizidikañ, ken kizidik ma karfe tud ‘zo ne vije ket lennet al levr-mañ. Abalamour da se, ha peogwir ez int tud bras o levezon, ez eo bet lavaret da Inès Léraud chom er gêr kentoc’h ha dont da ginnig he banne-dreset e meur a saloñs lennegel, goude ma vije bet skrivet he anv war ar program !

Evidon, ul levr a zo kontrollerezh warnañ e ra debron din e lenn ha n’em bez ket peoc’h keit ha n’em eus ket graet.

Ha n’em eus ket keuz. Istor dispis ar bezhin glas e Breizh n’anavezen nemet dre ditloù pennadoù kazetennoù ha ne lennen ket. Dont a ra pep tra da gemer ur plas hag un abeg en va fenn goude al lennadenn-mañ : penaos, perak, petra eo interest pep perzhiad. Perak e vez klasket kuzhat ar wirionez, ha pegen diampart ha gros e vez graet. Met n’eus ket ezhomm da vont dre guzh : ouzh ur mafia galloudus hon eus afer. Mont a ra war-raok gant e zezvioù, pe e plijo d’an dud pe ne raio ket.

Kontet e vez droukskouer bezhin glas Breizh gant Inès Léraud ha Pierre Van Hove eta, ha kontet e vez war un dro, peogwir n’eus ket tu da blediñ ouzh an eil hep plediñ ouzh egile, istor al labour-douar e Breizh. Un daolenn glok eo en em zispak dirak daoulagadoù al lennerien. Evit ar re a oar eus an traoù-se ne vo ket kalz traoù da zeskiñ, emichañs, met evit ar re all ez eo sklaer ha splann an displegadenn.

Hag ur brouenn ez eo ar vannenn-dreset-mañ e chom al levrioù, en deiz a hiziv c’hoazh, ostilhoù a zispac’h. Aon a reont da dud ‘zo abalamour d’o galloud kelaouiñ ha strollañ an dud. Deomp da brenañ, da skignañ, da lenn al levr-mañ evit ma vo anezhañ un arm da zifenn an dud en em laka en arvar evit lakaat ar wirionez da skediñ hag ar bed da cheñch.

 

Skignet d’ar Seizh Avel, Zavier Langleiz (2013)

An testennoù kinniget el levr-mañ a oa bet embannet etre 1941 ha 1944, er gazetenn bemdeziek La Bretagne a ginnige ur pennadig e brezhoneg bemdez. Sinet e oa ar pennadoù-se “Lan hag Herve” ha skrivet e oant gant tud disheñvel, en o zouez Langleiz.

Souezhet on bet un tammig gant an dibab-mañ : embann testennoù Langleiz nemetken. Emichañs e oant dedennusoc’h eget ar re all, pe gwelloc’h o yezh. Met kavet em bije dedennusoc’h, ha klokoc’h, lakaat an holl bennadoù, kement hag ober, en ur resisaat gant piv e oant bet skrivet e gwirionez. Ur wezh an amzer, e ra dave Langleiz d’ur pennad bet skrivet gant unan all ha n’hon eus ket, eta. Troc’hañ a ra al lañs.

Ar fed skrivañ dindan un anv-pluenn a ro disoc’hoù farsus ivez : ne gil ket Langleiz dirak an drochoni, pa ro mel d’e levrioù gant al loa vras en ur ober van da reiñ un ali objektivel diwar o fenn… Ha n’eo ket ur wezh, met meur a hini ! Pec’hed orgouilh ar skrivagner, a c’heller kompren keit ma chom kuzh e identelezh. Met farsus eo gwelet en doa lakaet en e benn adembann ar pennadoù-se dindan e anv, ha n’en doa ket raktreset lemel ar frazennoù-se !

Petra eo al levr-mañ neuze ? Ur sac’h-a-bep-tra, ur meni “Buez ar Sent” lik da blantañ un tamm brezhoneg bemdez en tiegezhioù, en ur vrudañ implij ar yezh, oberoù hag oberennoù ar re a laboure eviti. Reiñ a ra tro an dastumad-mañ d’en em soñjal war ar fed ez eus liveoù e-barzh ar skridoù kinniget da lenn d’an dud gant unan. Langleiz, a zo lakaet da skrivagner meur gant ar vrezhonegerien a-vremañ, a skrive ivez disteradoù, abuzetezioù. Ne lakae ket kement a breder, a aked, o tuañ ur bajennad “Seizh Avel” hag unan eus e romantoù, kizellet munut. Ar pal a oa boueta ar pemdez, n’eo ket sevel un Oberenn Veur da leuskel roudoù don e spered al lennerien. Heñvel-tra eo pa skriver ur blog. Skrivet e vez diwar-dizh, ar buanañ posubl, ar gwellañ posubl, met hep al labour c’hwennaat ha gwellaat don a zo ret evit sevel un oberenn lennegel pe ur studiadenn. Ar pezh a gont eo al liamm gant al lennerien, gant ar yezh -DRE ar yezh.

Daoust m’eo bet skrivet ar pennadoù-mañ gant Langleiz, n’eo ket ar skrivagner a skriv, evel m’en lavar e-unan. Ar boulom Langleiz, ne lavaran ket. Reiñ a ra d’e lennerien, hep gouzout dezhañ a-wezhioù, ur bern titouroù diwar-benn e amzer, tro-spered an dud e-pad ar bloavezhioù brezel trubuilhet-se a zo bet ken rebechet d’an emsav betek an deiz hiziv, hag a vo c’hoazh. Ha se, hep ober anv eus politikerezh. Netra gwall chalus er pennadoù-mañ : a-boan ma santer eo ar brezel, pa ne vije ket ret dioueriñ boued ha pourvezioù diazez, ar pezh a vez graet anv anezhañ war don ar fent atav. Un tamm moral, un tamm stourm evit ar yezh, kalzig a vourdoù. Ar pennadoù dedennusañ, evidon, eo ar re a gont degouezhennigoù istorel : desket e vez traoù ganto.

Plijus eo da lenn, aes gras d’ar pennadoù berr. Da betra koll an hanter eus al levr o lakaat an droidigezh e galleg ? Evit ma vije tu d’an teodoù fall kontrolliñ ne gerzhe ket kazel-ha-kazel Langleiz hag an alamanted ? Marteze.