On purge bébé !, Georges Feydeau, Frañs (1910)

Feydeau a zo un anv bras eus ar c’hoariva fent gall. Gant On purge bébé ! e kinnig e 1910 ur pezh vaudeville un akt ennañ. Dre guriusted eo e felle din lakaat va fri er pezh-se, chomet e anv e eñvor an dud.

P’en doa skrivet Feydeau On purge bébé ! e oa o paouez dispartiañ eus e wreg. Adkavout a reer e endro ar pezh, diabarzh un ti bourc’hiz, ar metoù-se a anaveze mat.

Ouzhpenn kant vloaz war-lerc’h, petra a chom eus pezhioù skañv Feydeau ? Ha c’hoarzhet e vez ganto c’hoazh ?

El lec’h ma anaveze an dud a veve e prantad Feydeau o endro hag an dud a vevent ganto, ez eo deuet ar pezh-mañ da vezañ test, memes ma z’eo ul ludresadenn, ul “lu-dest”, eus ur mare aet da get, seul vui ma tiskouez lec’hioù ha doareoù tud ha ne vezent ket diskouezet diouzh boaz -maouez ha n’eo ket fichet, bugel stanket e gorf, podoù-kambr… tarzhañ a ra ar gwerniz boaz, ar pezh a zo dedennus, dres.

Daoust ma n’eo ket fent soutil on bet plijet gant ar pezh, skañv ha naturel en he divizoù.

Ha, ya : mousc’hoarzhet em eus. D’an nebeutañ.

La saga du sorceleur, L’intégrale, Andrzej Sapkowski, Pologn (2008-2015)

Setu an titloù a gaver en 3566 pajennad eus an oberenn glok-mañ :

1. Le Dernier Vœu (2008)

2. L’Épée de la providence (2008)

3. Le Sang des elfes (2008)

4. Le Temps du mépris (2008)

5. Le Baptème du feu (2009)

6. La Tour de l’hirondelle (2010)

7. La Dame du Lac (2011)

8. La Saison des orages [prequel] (2015)

Disoñjet em eus, bremañ, gant piv e oa bet aliet din teurel ur sell war an heuliad. Un hir a sell em eus taolet, kement hag ober. Souezhusat tra avat, n’eo ket peogwir e oan sot gant an oberenn. Evit kregiñ diouzhtu gant an tu fall, e kredan ez eo abalamour d’ar fent a gaver penn-da-benn al levrioù-mañ.

Ha da gompren a zo ne blij ket din c’hoarzhin ? Tamm ebet. Met daou seurt fent a zo el levrioù, a gav din. An hini kentañ eo ar fent a zeu diwar ar pezh a ra an tudennoù. En Harry Potter ez eus kalz eus ar fent-se, a gavan eus ar c’hentañ troc’h. Ne bella ket al lenner eus ar pezh a c’hoarvez ; er c’hontrol, desachañ a ra anezhañ d’e heul.

An eil fent, an hini a implij Andrzej Sapkowski, a zo ur fent “evit lakaat al lenner da c’hoarzhin”. C’hoarvezout a ra traoù grevus, met un dibab eo a-berzh ar skrivagner o c’hontañ gant fent.

Kalz poan em bez gant an eil fent-se, a lazh va beaj er romantoù. Herzel a ra ouzhin sevel an eor. Chom a ran atav en va c’hroc’hen lennerez, e-lec’h kemer perzh en avañtur.

Gwelloc’h eo, emichañs, peogwir e tiskouez buhez ar “witcher” bezañ arvarus-abominabl ! Plijadur a vez o skeiñ, o tourtañ, o troc’hañ munut, o taeañ, oc’h aspediñ pe o ravokiñ boudoù… Dibistik ne chom ket Geralt atav.

Skrivet mat eo an avañturioù-mañ ha bev-buhezek. Ne oa ket ur binijenn mont betek penn.

N’em eus ket kavet dedennus-tre ar bed ijinet gant Andrzej Sapkowski avat. Harpañ a ra war fiselennoù gros ar jener, a gav din. E-keñver soutilded romantoù Robin Hobb, da skouer, e komprener n’eo ket e-barzh krouiñ e ved en deus lakaet ar skrivagner e holl aked. N’eo ket e dra kement-se. Skrivañ eo e hini. Pep tra a zeu aes dindan e bluenn. Ar gerioù skrivet eo e huderezh dezhañ.

Un dra em eus kavet dedennus-tre a-hed an tri mil pajennad-mañ eo gwelet e bluenn o lemmat, dres. Ma vijen chomet gant an div pe deir levrenn gentañ n’em bije ket santet an traoù o vont war-raok, ken war ar stil ken war an danvez.

Kalz dedennusoc’h eo testennoù ar c’hreiz eget re ar bloavezhioù kentañ. Ha gwir eo en tu all ivez ; berraat a ra e alan a-benn ar fin, santet e vez gwezh ha gwezh all en dez mall ar skrivagner oc’h echuiñ, pe diegi o vont war-raok.

N’eo ket dizingal an oberenn evit kement-se. Ret-mat eo d’an traoù kaout ur penn kentañ hag un dibenn. Ar vouedenn, e kreiz, zo magus ha fonnus.

An oberenn glok-se ne vez kavet da werzhañ nemet dindan he stumm niverel, amañ, da skouer. Al levrioù paper a vez gwerzhet unan hag unan a-hend-all.

Culottées 1, Pénélope Bagieu, Frañs (2016)

Gouzout a ran n’eo ket brav da lavaret, ha me plac’h. Met pa fell din chom feal d’am santimant eo ret din anzav ne vezan ket desachet gant al levrioù savet a-ratozh evit lakaat ar merc’hed war raok al leurenn. Re a zo diouto. Ha skañv e kavan an danvez anezho. Din-me, bezañ ur plac’h n’eo ket a-walc’h evit bezañ dedennus, a-boan m’eo ur sujed, zoken. Kement ha lavaret he deus dleet va merc’h bountañ kalz warnon evit ma lakajen va fri er vandenn-dreset-mañ.

A-benn ar fin em eus kavet dedennus va lennadenn. Ar fent a sikour kalz da reiñ hoal d’ar sujedoù amjestr, hollvezant eo amañ. Er skeuliad personelezhioù kinniget e oa ur bern anezho n’anavezen ket, evel ar vaouez barvek. Bezañ maouez barvek n’eo ket un estlamm. Nac’h kuzhat ar pezh e oa eo a oa kalonek.

Krediñ a ran eo abalamour m’en em laka eus tu ar maouezed-se ez eo talvoudus al levr-mañ. Petra a dalv, e buhez ur plac’hig eus an XXIvet kantved, bezañ fier eus ar pezh omp gouest d’ober pe eus ar pezh ez omp. Ar patromoù liesseurt diskouezet a seblant kinnig : kav da hent, memes m’eo unan n’eo ket bet darempredet araozout.

Ul levr aes mont ennañ, awenus, da leuskel da gouezhañ e n’eus forzh peseurt daouarn.

An tasmant fromet, Paol ar Meur (2022)

Mat eo an istor ha kontet brav. N’em eus ket kavet dreist-ordinal ar romant, dre m’em boa lennet kalz oberennoù evit ar yaouankiz war an hevelep dodenn, met diverrañ a ra an amzer en un doare skañv. Dedennus an itrik ivez.

N’on ket sur ez eo ur romant evit ar grennarded e gwirionez : e fent n’eo ket aes da gompren evit ar bras anezho, d’am soñj. Divinout a ran ez eo dibab ar publik krennarded un afer ti-embann : da betra skrivañ romantoù ha ne vint lennet gant den ? Met derc’hel a ran da soñjal, memestra, ez eo Paol ar Meur, e sevenadur ledan, e ijin strujus, e eil derez soutil, ur skrivagner evit an dud gour.

Netra ne vir outo da lenn oberennoù Priz ar Yaouankiz, evel-just. Gant ma ouezint peseurt re dibab.

Danevellou ha Barzonegou, Yann Gorrigan (1995)

Kentañ tro din lenn tra pe dra gant ar skrivagner-mañ ! Bet on o klask piv e oa, eta. Jean Géléoc eo e anv gwir. Ganet e 1914, marvet e 1969, e oa beleg ouzhpenn skrivañ dindan an anv a Gorrigan.

Dleet em bije gouzout, o vezañ ma vez kalzig anv a relijion el levrenn-mañ.

N’eo ket gwall hir, met plijus eo al lodenn e komz-plaen da lenn. Adkavet em eus ar blijadur em boa o lenn skouerennoù kozh eus Brud Nevez, pa oan o kregiñ gant ar brezhoneg. Eeun, anat eo ar brezhoneg, tost d’ar spered kozh a Vreizh ken a-fed stumm, ken a-fed danvez.

Ne vez kontet netra dreist-ordinal, met graet e vez gant fent ha puilh eo an daveoù da vuhez pemdez Breizhiz gwezhall.

An dornad barzhonegoù er fin em eus kavet kalz disteroc’h. Ar Gorrigan ne oa ket ene ur barzh ennañ, ‘m eus aon. N’int na muzuliet, na barzhonius. Ne rafe ket kalz disheñveloc’h ur skolajiad divyezhek a-vremañ en un dever. Koulskoude ez eus enno un dra bennak tost ouzh pozioù ar c’hanaouennoù hengounel. En ur adlabourat warno un tammign e c’hellfent bezañ adimplijet e mod-se… Piv ‘oar.

Netra da verkañ don an eñvor, eta, met ur pennad hent d’ober trankilig gant ur skrivagnerig gwriziennet er vro.

Les autres ne sont pas des gens comme nous, J.-M. Erre, Frañs (2023)

Ar re a lenn ar blog-mañ pell a zo a oar : n’on ket gwall zilu gant ar fent. Ral eo e plijfe din al levrioù fentus, o vezañ m’em bez poan o kompren perak e lakaont ar re all da c’hoarzhin.

Gant J.-M. Erre eo disheñvel an traoù. Marteze peogwir hon eus an hevelep fent, dres. Nemet ar puilh hag ar faltaziek m’eo e hini a laka anezhañ pell dirazon.

Julie, pennharozez ar romant-polis Qui a tué l’homme-homard, skrivagnerez war rodoù, a zo digarez an danevelloù-se. Hi eo a skriv, hag a ginnig tro-ha-tro tud disheñvel, asambles gant he frederiadennoù diwar-benn ar vuhez.

Embannet e oa bet ar bras eus an testennoù-se e Fluide Glacial. Ha fresk ez int e gwirionez, ur marz. Pas atav e dibab ar sujedoù -santet e vez redi an deiziad lakaet, a-wezhioù- met war an doare d’o c’hinnig, atav.

Ul levr eus ar re finañ, o testeniekaat ar pezh em boa lavaret c’hoazh : ur mestr eo J.-M. Erre.

Le pendule de Foucault, Umberto Eco, Italia (1988)

Hennezh em eus bet poan o lenn anezhañ. Ral eo din kavout ken hir va amzer gant ur romant.

Koulskoude e oa un dra bennak ennañ o vountañ ac’hanon da vont war-raok. Daoust d’an tem em eus heug outañ (ar c’hredennoù ezoterik e Europa diouzh red an amzer), daoust da rannbennadoù a-bezh troc’hañ red an dezrevell, o fringal evel pennadoù un holloueziadur e-touez romantoù-foto) e santen e talveze ar boan mont betek penn. Abalamour da bennadoù klaseloc’h, tener, skrivet brav, silet e-touez ar peurrest moarvat hep na gomprenfen da belec’h e kasent da gentañ.

Mont a ra an traoù e breskenn tro ar fin. Nann, n’eo ket en aner e vez roet ar peurrest. Ha ken c’hwezhet eo senenn an diskoulm ma c’hellfe bezañ bet ijinet gant ur skriver senario filmoù amerikan (rann B).

Ur sapre romant eo, a-benn ar fin. Un oberenn. Ne blij ket din, ha ne cheñcho ket va soñj war se, met ne zisoñjin ket anezhañ kennebeut.

Ul levr pennadoù-kaoz gant Umberto Eco em boa lennet n’eus ket gwall bell a zo en deus taolet ur sklêrijenn dic’hortoz war va doare da lenn ar romant-mañ. El levr-se, e lavare Umberto Eco en doa en e di un dastumadeg ledan o tiskouez sotoni mabden. Levrioù kozh pe goshoc’h, oc’h embann sotoni an dud, o c’hredennoù, a gantved da gantved. Gwelet a ran Le pendule de Foucault evel ur private joke o tennañ d’an dastumadeg-se. Ur mell farsadenn. Un dae en deus lakaet outañ e-unan, moarvat, un deiz ma oa e ijin o virviñ en ur sellet ouzh e levraoueg. “Sell ‘ta ! Ma z’afen da strollañ an holl velbiaj-se en un oberenn nemeti, petra a zeufe diouti ?”. Gloubi-boulga, fennet diouzh chaodouron suilhet ur sorser meur. Ha diouzh ar pezh em boa klevet diwar-benn al levr a-raok e lenn -ur mell oberenn, diellet-kenañ, meur a yezh o tiskouez o fri ennañ, digant un den ken gouiziek m’eo a-boan ma teuer a-benn da heuliañ troidelloù e spered, hag all-, on sur en deus c’hoarzhet e walc’h ar skrivagner o welet an degemer graet d’e levr.

Bourjinerezh un tamm “bourj”, bourc’hiz. Diaes eo dezhañ kuzhat en em gav gant ouiziegezh. Met kazi sur on eo ar romant-mañ ur mell farsadenn diouzh e berzh.

An ostizez vouchet ha pezioù-choari all, Maria Prat (1998)

…Gast a c’hast petra an diaoul eo ar sketchoù nul-se, brizhellet a farsadennoù pout evit an dud kozh ?…

Evel-just, e soñjer an dra-se da gentañ.

Derc’hel da vont memestra.

Ret eo en em intrañ eus an aergelc’h, lakaat ar gerioù da ruilhal en ho empenn gant o fouez-mouez Treger, klevet c’hoarzhadeg ar re gozh war o c’hadorioù plastek e sal ar gouelioù ; er sal eo e vez an abadenn muioc’h eget war al leurenn e-pad beilhadegoù Dastum pe da vare an abadennoù c’hoariva e brezhoneg er mare a-vremañ…

Hag ur wezh tapet al lusk, digoret e askre, en ur mod, e teuer da dañva. Roudennet eo kroc’hen gozh ar brezhoneg, grakal a ra e vouezh un tamm. Ur galon vev a sko en e vruched avat. Digor eo d’an neb a gar selaou.

Da c’hortoz em eus dastumet kement a droioù kaer m’eo erru leun va c’harned bihan : ret e vo din kemer unan all.

Oberennoù klok Maria Prat a zo bet embannet dindan 9 levrenn gant Emgleo Breiz. Honnezh eo ar 6vet hini anezho.

L’île des esclaves, Marivaux, Frañs (1725)

Kentañ soñj, ha me oc’h echuiñ an destenn a-boan m’em boa he c’hroget : N’eo nemet se ?

Eil soñj : Ha dibennet e oa bet Marivaux da heul e skrid ? Aet eo pell ganti !

Trede hini… hag ar re a oa deuet da heul : N’eo ket ur bennoberenn, nag er stumm, nag en danvez. Echuiñ a ra re aes ha re vuan. Ha koulskoude eo souezhus ha nevezour.

Evit na vije ket kemeret e skrid evit unan politikel eo en doa lec’hiet Marivaux e istorig en ul lec’h n’eus ket anezhañ, un enezenn ijinet, hag en ur mare anzavet evel an Henamzer c’hresian -daoust ma vije anat, e-barzh doareoù komz ha soñjal an tudennoù, n’eus ket muioc’h eus ar pezh-c’hoari-mañ un istor diwar-benn Henc’hresianed eget n’ez eus eus istorioù Babar istorioù zoologel.

Eskemmet plas al lakizien gant plas ar mistri eta. Un digarez da embann ar roll eus an holl zisingalderioù ganet diwar an urzh kozh mestr-mevel, memes pa ne vije nemet evit c’hoarzhin. Pa adlakaer an oberenn en hec’h amzer, kentañ kard an XVIIIvet kantved, e komprener e oa hardizh a-berzh Marivaux. D’ar mare-se dija, kalz a-raok an Houad Chadennet, e veze implijet ar fent evit lakaat soñjoù milbouezus da dremen hag ez eo ar fent a zeu betek ennomp da desteni eus soñjoù araokour, humanour, lod eus tud ar mare-se.

Ar pezh a gavan ar souezhusañ, marteze, eo en dije graet berzh ar pezh-c’hoari hep degas trubuilhoù d’ar skrivagner. Aesaet eo bet gant e fin kenglevek emichañs. Met diskouez a ra ivez e oa darev an dud da zegemer seurt soñjoù, e oant krog d’o magañ ivez, tamm-pe-damm.

Anat eo ne oa ket ganet an Dispac’h Gall diwar netra.

Ar marc’heg na oa ket anezhañ, Italo Calvino, Bro-Itali (1959)

Laouen bras on e vije bet Serj Richard, an troour,  betek fin ar rummad tri levr-mañ. Pouezus e kavan echuiñ an traoù ha re a raktresoù pe a droidigezhioù a chom diglok.

Evel en daou romant all eus ar memes rummad, e kemer Calvino ur goulenn filozofel hag e ijin un istor diwarnañ. Kinnig a ra meur a respont el levr-mañ da : petra eo bezañ unan bennak ?

Evit ur wezh, n’on ket dedennet-kenañ gant ar goulenn ha n’en deus ket lakaet kerdin don da dregerniñ ennon. Met un dudi eo al romant-mañ da lenn, en e ardremez krennamzerel kadarn. Muioc’h c’hoazh eget en daou all eo bezant ar fent ennañ, seul vui ma vez dielfennet pizh personelezh pep tudenn.

Ha me soñjal : ur mailh war ar skrivañ a zo gouest da gontañ n’eus forzh peseurt bidennoù d’an dud, dont a raio brav gantañ bep tro.

Ken marvailhus hag ur gontadenn, ken pizh e skritur hag ur romant, marteze eo Ar marc’heg na oa ket anezhañ romant bourrusañ an drilogiezh.