Qui a tué l’homme-homard, J.M. Erre, Frañs (2019)

En ur gêriadenn vihan eus al Lozère, pell a oa, e oa en em gavet un doare sirk eus ar seurt a ziskouez tud nammet evel ma vijent euzhviled. Da heul drouglazh ar rener emañ c’hoazh ar strollad war al lec’h, chomet da greskiñ poblañs ar vro. An den-legestr a oa unan anezho. Muntret eo bet memes mod hag ar rener kozh. Piv an diaoul en deus graet an taol ?

Un enklaskerez dibar zo war roud ar muntrer. Paraplegek, n’eo gouest da fiñval he-unan nemet ur biz, biz bras an dorn kleiz. Gantañ e sturia he c’hador-ruilh modern-kenañ, e skriv he levr, e lak ur vouezh kalvezel da respont eviti…

Ouzhpenn un enklask-polis skoulmet a-zoare eo al levr-mañ. Sot gant ar romantoù-polis e ro an dezrevellerez he holl drukloù d’al lenner, gant forzh serroù-lagad da vistri ar jener.

Eus holl romantoù J.M.Erre emañ hennezh e-touez ar re wellañ-tout. Ret eo e lenn goustadik, evit saouriñ ar c’havadennoù a ra de bep frazenn. Dichek, dirollet ha farsus-kenañ eo ar skritur. Me soñj din en deus ijinet ar skrivagner-mañ ur jener lennegel nevez : ar varzhoniezh komz-plaen farsus. Daoust da bep tra, e chom kazi gwirheñvel an itrik ha ne c’heller e mod ebet bezañ dipitet gant ar fin. N’eus netra re aes el levr.

Seul fentus, m’on bet o sellet ouzh un abadenn-tele gantañ ar sizhun dremenet : ar paotr, kelenner war ar galleg, zo warnañ un tres eus ar re siriusañ. Piv a c’hellfe ijinañ eo ken dichadennet ha dornet e ijin ?

Un taol-kaer.

Advertisements

Aon pe ober traoù, Yann-Baol an Noalleg (1975)

Ur pezh-c’hoari berr, e daou arvest, kinniget gant Preder. Meizidik-kenañ, ne gont istor ebet ha n’eo ket eoriet er vuhez. Ne ra nemet merat soñjoù uhel. An tudennoù, brastreset, ne eskemmont ket da vat etrezo, santet e vez emaint o… c’hoari.

Ur gwir striv en deus graet ar skrivagner evit lakaat anezho da fiñval ha da drouzal war al leurenn, doare Comedia del arte prederouriek. Pep tra a ya re bell avat, hag ar fent zo bet klasket plantañ gant ar skrivagner ne sko ket er gwenn.

Emichañs eo talvoudusoc’h a-fed soñjoù eget a-fed lennegezh, ma z’eus ur ster bennak da dennañ. Evidon, daoust da gompren ar bras eus ar gerioù, ne glaskfen ket kontañ eus petra zo kaoz…

Test eo seurt testennoù eus ur vuhez kevredigezhel arbennig e brezhoneg er bloavezhioù 70, en ur metoù resis, evel m’en diskouez al lugan a gaver p. 64 : “Lennit Preder ha beajit en amzer”… Emaomp war dachenn ar “private jokes”, ar farsadennoù prevez : petra a droe e penn lod tud, penaos e implijent ar brezhoneg, betek pelec’h e vezent kaset gant o ijin… Pell a-walc’h e gwirionez : ar bloavezhioù 70 a oa bloavezhioù dieub. A-hend-all, ne welan interest ebet d’an destenn-mañ. Komzoù toull. Oc’h ober goap anezhañ e-unan hag ouzh e vigoned emañ Yann-Baol an Noalleg moarvat, met diaes eo d’an neofited pegañ enni.

Contes pour petites filles libertines, Nadine Monfils, Bro-Veljik (2011)

Merc’hedigoù, likaouer : daou c’her enep. Hag ur jener dic’hortoz evit lennegezh erotel, hini ar c’hontadennoù, pas ken pell-se eus ar sujed pa soñjer mat met en un doare kuzh er c’hontadennoù-pobl, tra m’eo hollvezant en testennoù-mañ.

Plijet on bet kalz gant lod anezho, leun a ijin hag o tistilhañ un aergelc’h ispisial-kenañ, en o zouez Le thé à l’orange, Le noyau de pêche, Une petite fille bien sage, Le ruban de velours rose, La petite fille qui ne disait jamais rien, Lettre à ne pas mettre entre toutes les pattes… Ur rummad all em eus kavet dedennus, ar c’hontadennoù a luc’h war-zu ar spont : Le monsieur qui attendait, Une petite fille bien sage, La clef, Le cimetière des poupées, Les yeux verts… E istorioù ‘zo e c’hoari ar skrivagnerez gant ampartiz, hag alies gant kalzig a fent : Le fil d’Ariane, La nouvelle… Gwezhioù all e kave nre ziskouezus, pe re chuchu, an istorioù.

Peurliesañ e vezen skoet gant an ijin a zispak ar skrivagnerez, oc’h implijout traoù tennet eus bed ar vugaleaj (poull-traezh, loened, c’hwezigelloù, margodennoù, poupinelloù, mekanikoù…). Ur gontadenn nemeti, war ouzhpenn 15, a adimplij tem unan hengounel, Luduennig : Cendrillon 2011. Echuiñ a ra gant fent du. Soñjal a ra din e tenn o awen an istorioù-mañ diwar hunvreoù, muioc’h eget diwar eriunelloù.

Re souezhet on bet, emichañs, gant al lennegezh dic’hortoz-se evit bezañ entanet. N’em eus ket kavet fall an torkad en holl koulskoude. Lakaat a ra diaes a-wezhioù, gant e vibiliaj binimus. Evit ur wezh e vez kouplet lennegezh hag erotelezh. Reiñ a ra tro da addizoloiñ arz ar c’hontadennoù en ur elumiñ en-dro ar guriusted a oa hon hini pa oamp bihan. Perak pas ?

Da chom hep profañ d’ar vugale avat, anat.

Comment chier dans les bois, Kathleen Meyer, Stadoù Unanet (1989)

Un titl dispar, ha dispac’h. Evidon, ar goulenn, fas dezhañ, a zo bet kentoc’h : penaos chom hep lenn al levr ? Hag arabat fiziout e Google, a renk anezhañ er rummad “fent” : kozh kaozioù. Ar bourmenerien o vont war vaez war ar maez a zeu da vezañ ur gwir kudenn ekologel.

Da gentañ e weler penaos saotrañ an nebeutañ posubl : penaos en em lec’hiañ e-keñver al lec’hioù dour, pet metrad diouto, eus peseurt tu… gant un nebeut kuzulioù evit na vezan ket gwelet pe en em staliañ klet. Douarañ ? Toaliñ ? Pe degas ho produadennoù d’ar gêr ? Komprenet em eus gant souezh ne oa ket ar soñj diwezhañ-mañ ur farsadenn, daoust ma oa ar wezh kentañ din klevet diwar e benn. Kinnig a ra Kathleen Meyer ul listennad dafar a zo bet ijinet ha savet a-ratozh-kaer evit se.

Estreget traoù mat zo el levr-mañ. Al listennadoù-dafar-mañ, da skouer, a vez kinniget o merkoù, o frizioù, hag ur geñveriadenn zon anezho. N’eo ket talvoudus evit unan ne ra nemet teurel ur sell. A-benn ar fin e lammen ar pajennadoù randonus-se. An eil tra ha n’eo ket dispar eo ar stag m’eo al levr ouzh kudennoù resis an amerikaned. Du-hont eo disheñvel ar c’hudennoù endro eus ar pezh ez int du-mañ. Ha dre se e c’heller lavaret, goude lenn al levr, o deus tapet lañs warnomp evit dirouestlañ ar c’hudennoù a sav, pa ne vije nemet evit krediñ lakaat ar gaoz diwar o fenn.

Koulskoude em eus tennet va mad eus va lennadenn. Desket em eus ur bern traoù ha tro em eus bet drezi d’en em soñjal war kudennoù ne ouezen ket e oa anezho, zoken. Sirius eo an danvez, met kontet gant un tamm brav a fent hag a istorioùigoù farsus -el lodenn gentañ dreist-holl- a lak da dremen ur prantad dudius.

La brava soldato Ŝvejk, Jaroslav Hašek, bro-Dchekia (1921-1923)

Peder levrenn a ya d’ober istor Chveik, an den mat. Embannet e oa bet ar pennadoù anezho tamm-ha-tamm e kelaouennoù da gentañ.

Ar soudard Chveik a vev e Praha pa darzh ar brezel-bed kentañ. Emañ kêr dindan beli impalaeriezh Aostria-Hungaria. Tomm eo Chveik ouzh e vro, met re entanet eo evit ma trofe plaen an traoù.

Un dudenn brudet-kenañ eo Chveik e Tchekia. War zigarez kontañ istor ur soudard pout a spered, e teu a-benn Jaroslav Hašek d’ober goap ouzh ar stad, ar brezel, an arme, an iliz, ar galoñsoù, ar merc’hed… ha kement ‘zo. Hir a-walc’h eo lenn ar peder levrenn, a implij holl an hevelep gwinterelloù da lakaat da c’hoarzhin. Koulskoude e vez kavet ouzhpenn danvez-c’hoarzhin enno. Ur mailh eo ar skrivagner da zepegn ambiañs ar mare, metoù ar soudarded hag o zechoù fall. Pa ra Chveik e geñveriadennoù sot e kont war un dro penaos e oa Praha a-raok hag e-pad ar brezel. Studiet e vez pizh techoù fall an dud e-barzh ar metoù kemplezh hag urzhiet-kaer m’eo an arme, en ur prantad istorel pouezus.

N’eo ket ken dedennus evidomp eget evit tud Tchekia, marteze : ur bern elfennoù sevenadurel a zeuer da zizoloiñ ha da anavezout dre ziskourioù helavar Chveik. Pouez a vez roet d’ar boued, d’ar c’heginañ, d’ar c’hoarioù kartoù. Daveoù niverus a vez graet da istor ar vro hag ar brezel (fazius a-wezhioù, ne veze ket boaz ar skrivagner da adlenn e skridoù, a zeue buan hag aes dindan e bluenn), ha taolennoù dedennus eus an endro-brezel.

1 En la ariero / En a-dreñv

Chveik eo e vicher desevel ha gwerzhañ chas. Pa darzh ar brezel e ra e seizh gwellañ evit servijout e vro. Met gwelet a reer e c’hell ar re a volontez vat degas ur bern trubuilhoù. Chom a ra Chveik imoret mat, prest atav da rentañ servij ha da glukañ banneoù gant mignoned, ken niverus tro-dro dezhan hag e enebourien, a ya e belbi dre forzh anduriñ e sotonioù.

2 En la fronto / War an talbenn

Ma vez lennet al levrenn gentañ gant ur mousc’hoarzh e korn ar muzelloù, e vez c’hoarzhet frank en eil-mañ. Adalek ar pennad kentañ, “Darvoudigoù Chveik e-barzh an tren” dija. Hag ar pep gwellañ zo er fin, pa dap Chveik mont war-raok gant e resped soudard ha pa vez lakaet e karg da respont ouzh ar pellgomz, ha eñ e kreizig-kreiz ar brezel. Hirderioù ‘zo e kreiz al levr avat.

3 Glora batregalo / Kastizoù glorius

An trede levrenn a dremen kazi penn-da-benn en un tren an darvoudoù anezhi. Ne vez ket mat atav, kregiñ a ra an istor da vezañ hir. Ar pezh ‘zo mat eo e chom an itrik tro-dro d’un nebeut tudennoù, a zeu da vezan pimpatromoù. Ar bommoù gwellañ eo ar re m’en em gav Chveik gant e enebour muiañ-karet, al letanant Dub. Meur a wezh eo bet treuzet va spered gant ar soñj e teue ar fent eus ar fed en em ren Chveik evel ur bugel, gant ul lojik dezhañ e-unan. Ken eeün hag hegredik e tiskouez bezañ, ma vez dizarmet e hegaserien gant e zoare didro. Kerentiezh a welan etre Chveik ha Mr Bean, un tamm bihan.

4 Dauxrigo de la glora batregalo / Kastizoù glorius o kenderc’hel

A-benn e teu Chveik da guitaat an toull-bac’h ha da zistreiñ d’e rejumant, ma adkav e vignoned kement hag e enebourien touet. N’eo ket ken hir al levrenn-mañ hag an tri all : marvet eo ar skrivagner a-raok ar fin. Lakaet eo bet ar pik echu dezhañ gant e vignon Karel Vaněk, en doa diktet anezhañ dezhañ.

N’on ket fachet e vije bet berraet an traoù, peogwir e oan krog da gavout hir va amzer. Ne ziskenn ket ar c’halite e-kerzh ar peder levrenn koulskoude ha fent ‘zo forzh pegement, degaset alies gant implij ur yezh gros ha skeudennaouet kaer.

Renket eo romantoù Chveik e-touez gwellañ dezrevelloù flemmganus lennegezh ar bed. Lakaet e vez a-renk gant Don Kic’hote alies.

Un astenn da avañturioù Chveik en deus skrivet Bertolt Brecht, e 1943, er pezh-c’hoari Chveik en eil brezel-bed.

 

Prenez soin du chien, J. M. Erre, Frañs (2006)

Hemañ eo romant kentañ J. M. Erre. Lakaet en deus ac’hanon da soñjal en romant Muriel Barbery L’élégance du hérisson, dre ma c’hoarvez pep tra en ur savadur hag e ranndioù an dud a zo o chom ennañ. Kement-se gant donezon J. M. Erre da lakaat an dud da c’hoarzhin.

Ar pezh a gavan mat er romant-mañ eo ne grog ket diouzhtu an dichadennaoueg. Amzer ‘zo da anavezout an tudennoù, pep hini gant e follentez dous (arabat lenn re vuan evit pakañ pep frazenn farsus…) Ur wezh lañset avat, e teuer da grediñ eo ar skrivagner a zo troet da sot, ken brav e teu a-benn da strobañ al lenner.

Evel e romantoù all ar skrivagner emañ an alc’hwez er fin. Pep tra a gav e blas a-feson. Hag ebat ‘zo bet, etre ar bajenn gentañ hag an hini ziwezhañ !

Mat eo, hep bezañ ken fentus ha Le mystère Sherlock, pell a-us d’e romantoù all, a gav din.

Les 50 ménagères de Gray, James Lee, Stadoù Unanet (2013)

Kavet em eus farsus ar soñj luadenniñ best-seller E. L. James Fifty Shades, ha ne oa ket plijet din : kement hag ober, kenkoulz tennañ ur vad bennak eus an oberenn… Setu perak em eus lakaet va fri el levr-mañ, ha dre ma ne oa ket hir em eus lennet anezhañ penn-da-benn.

Digoret ez eus ur c’hleub-lenn e kêriadenn Gray. Hentet e vez gant merc’hed nemetken. Kinnig a reer Fifty Shades da lenn d’ar maouezed, 50 anezho. Ul lod vras, spered puritan ganto, a guita ar sal. Ar re a chom a grog da geñveriañ sekselezh Anastasia gant o hini, plañ-plañ ha reuzeudik. Ha setu ma tiviz lod anezho pebrañ buhez o c’houblad, en un doare tagus a-walc’h…

Soñjoù mat a zo, hag o dije gellet bezañ farsus ma ne vije ket bet skrivet ken fall al levr. Ne gomzan ket eus ar fazioù reizhskrivañ droch, met eus an dic’houest m’emañ ar bluenn da ren ur pennad, da zegas suspens, da gaout an disterañ soutilded (ur fentigell, na pegen farsus e c’hellfe bezañ, a goll pep blaz ma vez divinet div bajenn a-raok en em gavout ha ma chomer da arguzenniñ diwar e benn e-pad div bajenn all). Hag ar pep gwashañ, marteze, eo n’eo ket barrek ar skrivagner(ez ?) war an erotelezh : deskrivañ a ra senennoù a c’hellfe bezañ dedennus, met gant ken nebeut a zonezon ma kollont pep interest.

Ponner eo, eta : ne dalv ket ar boan, dre ret, lenn en tu all da bedervet pajenn ar golo. Nemet da gaout greun nevez da valañ m’ho peus ur bern mignonezed a vije sot, c’hoazh, gant Fifty Shades…

 

Pennogio, Paskal Hervio (2017)

Ul levr skouer eo eus ar pezh em bez diegi o lenn diouzh boaz : ur gontadenn aztommet, skuilhet warni lipig fresk darvoudoù a-vremañ… ne oa ket uhel va youl.

Met ur raksoñj faos e oa, penn-da-benn !

Da gentañ em eus bet kalz ebat oc’h addizoloiñ Pennogio giz Afrika an Norzh. Tost eo azasadur Paskal Hervio ouzh an destenn orin, er penn kentañ d’an nebeutañ, kalz startijenn enni. Santout a reer ur ouiziegezh don eus ar vro hag eus gizioù he annezidi : pinvidikaat a ra ar gontadenn e-lec’h he distresañ.

Ouzhpenn, ar yezh a implij ar skrivagner zo un drugar he lenn : pinvidik ha resis ar geriaoueg anezhi, daoust ma chomfe aes da lenn atav. Kement ha m’en deus gellet en deus silet en destenn gerioù arab a vez komprenet gant an holl en deiz hiziv : tro da zigeriñ ar gaoz, gant ar skolajidi, war orin ar gerioù-se hag emdroidigezh ar yezhoù dre vras.

Adal ma kuita Pennogio ar gêr m’en doa kavet e stumm denel, e pella an istor eus kontadenn Collodi evit pegañ ouzh kudennoù ar bed a-vremañ (ne vin ket resisoc’h evit leuskel deoc’h plijadur ar souezhadenn). Graet eo en un doare soutil, ha kavadennoù farsus zo a-fed geriaoueg pe evit lakaat bed Pennogio da glotañ gant hon hini.

Ur gontadenn gentelius eo Pinocchio Collodi, Pennogio Paskal Hervio zo enni div wezh kement a gentelioù, pasket gant fent hag ijin avat.

Setu ur brouenn e c’heller kontañ n’eus forzh petra, gant ma vije gant donezon… hag ez eus.

N’eus da ziwall nemet un dra : dre m’eo stag ouzh darvoudoù a c’hoarvez er bloavezhioù-mañ, ez eus chañsoù bras ne goshao ket kenkoulz Pennogio ha Pinocchio. Na laoskit ket anezhañ e-pad 10 vloaz dindan ho perniad levrioù da lenn…

Le grand n’importe quoi, J. M. Erre, Frañs (2017)

El levr farsus-mañ emaer paket en ur boukl-amzer ma vez pleustret war meur a amzer-vremañ gant an haroz, en desped dezhañ. Degouezhout a ra mat, peogwir emañ dres an deiz hag an eur m’en em gav ur pladig-nij er gêriadenn eo stanket enni. Pep tra a gavo e zisplegadenn a-benn ar fin, ha nag ur fin !

Ne oan ket dedennet bras gant an tem, met anavezout a ran fent J. M. Erre ha peadra zo da gas anezhi er romant-mañ c’hoazh. Leun a faltazi eo e ijinadennoù, ha pinvidik e gavadennoù, a-fed itrik evel a-fed yezh -ret eo lenn penaos e wask e haroz warnañ e-unan evit chom hep soñjal en netra, da skouer… seurt pennadoù a lak da soñjal en Fredric Brown pe en Lemony Snicket-. Ur c’hoari a zo ivez war framm ar romant, a zegas soñj eus an doare ma c’hoarie an tresour bannoù-treset Fred gant karrezennoù plankennoù Philemon.

Ha kaer ez eus bezañ o lenn foutr petra, e tarzh hor bouzelloù gant ar c’hoarzh, ken droch ha birvidig e oar bezañ pluenn ar skrivagner.

Ul levr da lakaat an unan war e du mat, ha pa vije an distro-skol anezhi !

 

La bibliothèque infernale, Neil Jomunsi, Frañs (2012)

Ur wezh n’eo ket bemdez, ul levr-c’hoari eo La bibliothèque infernale, ha seul zedennusoc’h m’eo bet savet a-ratozh evit bezañ lennet war ur skramm. Da lavaret eo n’eus nemet klikañ war ar respont a gavit mat evit en em gavout er bajenn goulennet. Fiskal ! N’eus nemet un dra ha n’eo ket kenkoulz hag al lenn war baper evit seurt levrioù : ret e vije kavout, bep tro, un doare da lakaat al lenner d’ar bajenn ma oa a-raok. Da implijout bep tro ma varvit ! a-hend-all oc’h rediet da zistreiñ d’ar penn kentañ ha da glikañ, klikañ hag adklikañ betek gellout ober un dibab all. Kasaüs eo un tammig. Echuet em eus gant un tamm paper hag ur c’hreion evit skrivañ niverenn ar pajennoù ma oa dibaboù amjestr d’ober 🙂

Ma ne lennan ket aliesoc’h levrioù “on an harozez anezho” eo peogwir e kavan poud o stil, dre vras. War ar poent-se n’eo ket gwall zisheñvel hini Neil Jomunsi, hep bezañ e-touez ar re washañ koulskoude. Techet eo da implijout troiennoù ‘zo pe gerioù ‘zo betek re : “mon vieux” ; hag ar ger chik-meurbet (hervezañ) “néanmoins”, a grog da uzañ ho nervennoù goude ur prantad. Anat eo eo diaesoc’h seurt traoù da reizhañ e seurt levrioù, pa ne vez ket graet un adlenn en urzh eus an traoù, ha n’eus ket tu da adober kement hent posubl…

A-hend-all em eus kavet farsus an avañtur. Kemeret en deus amzer Neil Jomunsi evit kinnig mat an en-dro a-raok lañsañ ar c’hest. Kalzig a fent a zo, ha daveoù da oberennoù pe da dud ‘zo ivez. Plijus-meurbet e kavan lec’h an avañtur : ur mell levraoueg eo ret achap diouti ! Dont a ra ar romant-mañ da yaouankaat ur jener hag a groge e vlev da c’hlasaat. Reoù all a zo gant an hevelep skrivagner, hag a glaskin lenn ivez, gant pe hep va bugale, a zo bet dedennet kalz gant hennezh.