Un dornad limerigoù, Mark Kerrain (2019)

Gant al levrig-mañ e vag spi Mark Kerrain da lañsañ giz al limerigoù e brezhoneg. Gwir eo o deus graet mat o zoull an haiku-ed en hor yezh, perak ne vije ket doñvaet ur stumm estren nevez ?

Un tañva kentañ e oa evidon, n’on ket boazet ouzh an doare rimañ-se. Displeget eo mat penaos ez a en-dro e penn kentañ an torkad. Plijet on gant an doare, gant an temoù implijet, a priori, daoust ma ne vijen ket gouest da geñveriañ gant limerigoù “hengounel” evel m’en deus graet Malo Bouëssel du Bourg en Al Liamm diwezhañ (438). Ha plijet on gant pluenn Mark Kerrain, a gavan barrek war ar stummoù berr, just a-walc’h, daoust ma vije trenk e fent a-wezhioù.

Lakaet on bet diaes gant lod limerigoù. N’eo ket gant ar re gras, met gant ar re em eus komprenet e oant tagadennoù. Ha lennet em eus peurrest al levr gant ar santimant e c’hwiten war traoù kuzh. Ne ouezan ket hag-eñ eo ar private jokes-se ur perzh hengounel eus al limerigoù.

Ar pezh zo sur eo e ro c’hoant din da vont pelloc’h ganti, pe e vije gant Mark Kerrain pe gant skrivagnerien all.

 

Dre faot Fauré, Yann Gerven (2019)

Gant ar romant-polis-mañ e vezer desachet en ur bed a vusisianed klasel : diankadennoù ha trafik drammoù tro-dro d’ar skol-sonerezh. Bourrus eo da lenn, daoust ma vankfe lusk a vare da vare, ha deuet eo brav ar fin gant ar skrivagner. Kavet em eus dreist an daveoù niverus da sonaozerien hag oberennoù brudet, hag an aergelc’h dre vras. Risklañ a ra brezhoneg pinvidik ha naturel Yann Gerven ken aes ha tra e korzailhenn al lenner, war zigarez abuziñ e amzer. Dudius ha fonnus.

Le loup en slip 1, 2 , 3, 4, Lupano, Itoïz, Cauuet, Frañs (2016, 2017, 2018, 2019)

Doareoù bannoù-treset evit ar vugale, ha bihan a-walc’h, eo ar rummad levrioù-mañ. Ur c’hoari menegiñ anezho a vez graet gant Lupano er bannoù-treset Les vieux Fourneaux, setu perak em eus bet c’hoant da welet petra e oant.

C’hoarvezout a ra an traoù en ur c’hoad, a vez adsavet ennañ ar gevredigezh a-vremañ. An engroez gredus, ar werzhourien, ar polis… a vez anavezet diouzh ar c’hentañ sell. Nebeut a bozioù a zo, met dibabet mat, hag, ar pezh a gavan-me plijus, dibilpouz a-walc’h ; tost eus ar yezh pemdez.

M’em eus kavet saourüs ar peder vannenn-dreset-mañ eo peogwir ez eus meur a live lenn enno. Lennet em eus anezho gant krennarded, ha chomet omp ur pennadig o tivizout diwar-benn ar ster da reiñ da bep istor, ha diwar-benn ar farsadennoù n’o doa ket komprenet e-kerzh o c’hentañ lennadenn. Kement ha lakaat splann n’eo ket ken eeünig an traoù ha ma tiskouezont bezañ.

Ken intret a ideologiezh eo al levrioù-mañ ha ma c’helle bezañ kentelius ha kristen levrioù bugale an XIXvet kantved, moarvat. Met kalz plijusoc’h eo din ar soñjoù a vez lakaet da dremen : diskuliañ ar ouennelouriezh, prederiañ war ar c’horvoder hollvedel, en em soñjal war an doare da ingalañ gwelloc’h ar pinvidigezhioù hag ar plijadurioù etre an dud, enbarzhañ ar re a zo disheñvel… Ledan eo ar program.

Dichek ha dirollet eo an ton, gant serroù-lagad war-zu an dud gour, met pas re, kement ha chom intentabl gant ar re vihan atav. Ar re-se a vo kizidik ouzh ar fent dreist-holl. Degas a ra soñj din eus levrioù ‘zo evit ar vugale a veze kavet e tiez ar familhoù hipied er bloavezhioù 70-80. Ur rummad levrioù a vrasa gant e lennerien ez eo : komprenet e vez gwelloc’h-gwellañ ar soutilderioù anezho.

Hag e fin pep hini eo bet lakaet ar bajennad doubl eus Les vieux fourneaux ma vez kaozeet eus Le loup en slip gant ar re gozh : unan disheñvel bep tro.

Levrioù a galite, a laka an unan war e du mat, n’eus forzh peseurt oad a vije dezhañ.

Texüe, Tasmant kastell Brest, Paskal Hervio (2019)

Ar romant-mañ em eus kavet fentus-mat. Ur romant istorel eo, pa c’hoarvez an istor anezhañ etre an daou vrezel-bed, e Brest -koulz lavaret gwezhall-gozh evit ar skolajidi a-vremañ. An haroz, Fili, zo kazetenner, ha techet da fourrañ e fri e pep lec’h. Ur c’henarroud istorel zo implijet, a c’heller tennañ e vad dioutañ evit mont pelloc’h gant an istor gant ar re yaouank.

Skrivet eo ar romant gant ur santoud eus al lusk ha ne gaver ket alies en istorioù e brezhoneg. War ar poent-mañ, ha war meur a hini all, e kav din e tenn an istor-mañ d’un enklask eus Tintin : fent, skañvder memes pa vez tapet an dud en ur blegenn fall, darvoudoù nevez forzh pegement, “happy end” degaset en un doare soutil (ha kompren a raio ar grennarded ?).

Ebat em eus bet o tizoloiñ daveoù niverus da… a bep seurt traoù, lod ijinet ganin marteze, lod all anatoc’h.

Ur romantig dudius, danvez fonnus ennañ, a laka an unan war e du mat.

Istor fentus stadoù hag impalaerezhioù al loar, Savinien Cyrano de Bergerac, Frañs (tro 1650)

Ne lennan ket alies skridoù eus ar XVIIvet kantved. Marteze e teu eus an droidigezh, met an dra gentañ a zeu d’am spered eo ez eo modern a-walc’h skritur al levr-mañ. Plijus ha buhezek eo e stil, daoust ma vije troc’het an istor ingal gant distroelloù skiantel pe filozofek, evel ma plije kement d’ar skrivagnerien ober er mare-se. N’eus forzh peseurt sujed a vije skrivet diwar e benn, e chom plijus an oberenn da lenn a-fed yezh, lusk, stumm ar frazennoù.

Unan eus an oberennoù “arlañs” (tad-kozh ar skiant-faltazi eo, ne ouezan ket re petra ober eus se e brezhoneg : “anticipation” e galleg) kentañ eo ar romant-mañ. Evidon ez eo kentoc’h ur seurt kontadenn, liammet ouzh bed ar marvailhoù : memes d’ar mare ma oa bet skrivet, n’eo ket kontet evel un istor stag ouzh an amzer-dazont, met evel unan a vije posubl e amzer-vremañ ar skrivagner.

Ar pezh em eus kavet un tammig diskoñfortus en istor eo ne vezen ket gouest atav da zidouezhiañ soñjoù ar skrivagner : pegoulz e veze oc’h ober goap ouzh e genseurted, pegoulz e veze o kinnig traoù poellek, war zigarez diduiñ pe lakaat da c’hoarzhin, ha pegoulz e laoske frankiz war moue e ijin, traken. Aesoc’h e oa da gompren evit tud e vare, sur-mat. Evidomp, ez eo alies an notennoù bihan a sikour da gompren ar mennad kuzh. Splann e vez evit an tammoù a zo bet troc’het gant an embannerien da vare pe vare, met a-wezhioù ne vezen ket sur. Evit reiñ ur skouer : goude kement a ijinadennoù, a soñjoù nevez roet gant ar skrivagner, e echu al levr gant un distro trumm d’ar moral kristen. Hag ur red e oa, evit kuzhat kentelioù ar romant ha permetiñ dezhañ bezañ embannet ? pe mouezh “dreistme” ar skrivagner, en em roe da glevet en un doare naturel ?

Deuet mat eo ar pennad-digeriñ gant an droourez, Mich Beyer, da ginnig war un dro ar skrivagner hag an oberenn, a-hend-all ez afe pep lenner da glask an titouroù zo ennañ e Wikipedia gallek pe saoznek.

N’eo ket ul levr gwall dev, lennet e vez dindan nebeut amzer. Dedennus-tre eo evit gwelet penaos e tremene tud ar XVIIvet kantved eus ar rambreadennoù prederouriek d’an difraeoù skiantel. Test eo eus temz-spered ar mare, a gav din, ha dudius da lenn evidomp, 4 c’hantved war-lerc’h.

 

Le chat qui racontait des histoires, Lilian Jackson Braun, Stadoù Unanet (1988)

An dastumad danevelloù-mañ, embannet etre 8vet ha 9vet romant an heuliad met skrivet e gwirionez etre 1962 ha 1968, zo e-maez rummad. Ne vez ket anv a gQwilleran e-barzh. Cheñch a ra ar penntudennoù atav, evel ar savboent implijet, met e kement danevell a zo o deus ar c’hizhier ur plas bras, ma n’eo ket ar rol pennañ.

O klask hec’h hent e oa ar skrivagnerez gant an danevelloù kentañ-mañ. Dieuboc’h eo enno eget na vo en he heuliad romantoù-polis, dre se, e c’hell mont war-zu muioc’h a faltazi evel en danevell gentañ : Un chat trop petit pour ses moustaches. Lod eus an tudennoù (kizhier pe tud) a gaver el levr-mañ a zo bet adimplijet ha diorroet ganti, diwezhatoc’h, e avañturioù Qwilleran.

Anat eo ar fent en danevelloù a c’hoari gant statud ar c’hizhier e-keñver hini an dud. Ul lennadenn skañv eus skridoù ne glaskont ket pemp troad d’ar maout, met peurlipet memestra, en o mod.

An tri c’hañfard, Goulc’han Kervella (2018)

Ur wezh e oa bet aterset Jimi Hendricks gant ur c’hazetenner diwar-benn ur bladenn nevez. “Ha n’ho peus ket aon e vije re heñvel ouzh Jimi Hendricks ?” emezañ, kement ha lavaret ne oa ket nevez-nevez ar geusteurenn marteze… hag ar gitarour da respont : “ME eo Jimi Hendricks”.

Ne vo ket rebechet ouzh Goulc’han Kervella skrivañ diouzh e vod eta, p’en gra mat.

El levr-mañ, skrivet evit skolajidi 11-12 vloaz, e implij ar skrivagner ur rekipe kozh en deus lakaet ac’hanon da soñjal en Three men in a boat. Lakaet e vez tri boulom farsus war an hent evit dizoloiñ ar vro hep kavout hir e amzer o selaou an heñcher, ha dav dezhi. Perzhioù ur gontadenn zo d’ar romant, marellet gant hanezennoù, mojennoù, deskrivadurioù savadurioù kozh ha lec’hioù touristel a-bouez, etre Leon ha Kerne.

N’on ket desachet tamm ebet gant ar c’hontadennoù, met kavet em eus farsus a-walc’h va zroiad-gweladenniñ, evel va mab 11 vloaz, daoust m’hor bije santet mat, hon-daou, tu kentelius an afer.

Plijus eo da lenn da n’eus forzh peseurt oad, hep terriñ e benn, gras da stek ar skrivagner.

Penaos dont da vezañ brezhoneger a-vihanik, Erwan Hupel (2018)

Un titl farsus en deus ar romant-mañ, doare un hentenn diorren personel, gant daou soñj kontrol oc’h ober an heg an eil d’egile…

N’eo ket ken skañv ha ma tiskouez bezañ, avat. War zigarez un istor karantez, e heulier un den yaouank, Erwan -memes anv eo hag ar skrivagner-, sot gant ar brezhoneg hag en deus lakaet en e benn uhelaat e statud e-keñver yezh en ur ajolbiñ ur goantenn a gomz brezhoneg a-vihanik. Buhez emsaver, darvoudoù pemdez, pep darvoud zo mat dezhañ da rannañ e vennozhioù diwar-benn stad ar brezhoneg, da vuzuliañ ar pezh a zo bet kollet, da ziskouez ar gerioù a ra defod dezhañ da vevañ pep tra e brezhoneg. Kement-se gant kalzig a fent hag a ijin.

Pep nevez-vrezhoneger a c’hello en em adkavout e degouezhioù, e hunvreoù ‘zo : d’ur mare bennak hon eus kerzhet holl war ar memes hent.

Plijadurus em eus kavet ar romant. Dic’hortoz ha magus. Ouzhpenn-se e kav din en deus Erwan Hupel ur stil dezhañ e-unan, a zegas ur frond soutil en hol lennegezh, ur skañvder faos, a lak e skridoù da vezañ aes da lenn met diaes da ziazezañ.

Gant se, ha daoust ma echufe al levr war un notenn wellwelour, on intret gant an dristidigezh en ur serriñ anezhañ (re ziwezhat eo evit ar brezhoneg ?). En va fenn emañ tost a-walc’h ouzh Diyezh gant Jean-Yves Broudic, daoust ma vije disheñvel-mat ar stumm dibabet da ezteurel o soñjoù gant an daou zen. Kement ha lavaret e kas pell a-walc’h Erwan Hupel ar preder, en desped d’an ton lijer.

Plounemzao, Mikael Madeg (2001)

Un dastumad danevelloù o kontañ bloavezhioù emsav ar skrivagner.

N’eo ket dre darvoudoù bevet nemetken, met ivez dre skridoù faltazi a daol ur sell war ar pezh a c’hell bezañ psikologiezh un nann-breizhad o kavout Breizh e degadoù diwezhañ an XXvet kantved. Maget pep skrid hardi gant un endro anavezet, gant eñvorennoù yaouankiz hag, alies, gant mousfent dibar Mikael Madeg. Peurliesañ e prizian anezhañ, met c’hoarvezout a ra din ivez chom yen ken e-keñver pal ken e-keñver dezrevelliñ, evel en Ober bugale e brezhoneg pe Pemp den a oa deuet.

Lod eus danevelloù an torkad-mañ zo war un ton sirius ivez, evel Sed an emgann diweza, met chom a ra souchet ar fent, prest da sailhañ. Ha lod all a implij un ton don da vat, lakaomp Va mab, met diaesoc’h eo d’ar skrivagner en em lakaat e kroc’hen unan gant e holl emouestl eget sellet diouzh ar bed gant un tamm hed, evel m’eo boazet d’en ober. Hag e-barzh an danevell-mañ eo diwirheñvel an istor : peseurt gwaz e karantez gant unan abaoe pell a dennfe war e wreg hag a laoskfe bev ar babig ?

N’eus forzh, dre vras eo plijus an torkad danevelloù-mañ dre ma z’int kreizennet war un tem boutin ha ma roont un daolenn ledan eus ar pezh a oa an emsav, e penn unan yaouank, d’ur poent bennak.

An tu skragn ac’hanon a gav abeg, ur wezh ouzhpenn, er fed e vije bet adlakaet danevelloù koshoc’h da c’hwezhañ ar bern. Skrivet eo e fin pep hini, met e mod ebet e penn kentañ al levr en doare ma c’hellfe ober e soñj ar prener a-raok paeañ div wezh an traoù. Ne gavan ket fair-play an doare. Gant se, ha dre m’eo c’hoarvezet din ouzhpenn ur wezh, e klaskin marc’hata ul levr evit netra ar wezh kentañ m’en em gavin dirak stalig ar skrivagner 😉

Les aventures du roi Pausole, Pierre Loüys, Frañs (1901)

Kregiñ a ra evel ur gontadenn skañv. Emañ ar roue Pausole o ren war e bobl gant madelezh. Eeün eo reolennoù rouantelezh Trifem : droed ‘zo d’ober n’eus forzh petra, gant ma ne noazhfe ket ouzh ar re all. E ti ar roue eo un tamm mat strishoc’h ar reolennoù, evit ar pezh a sell ouzh merc’h ar roue d’an nebeutañ. Honnezh zo klaouiet er palez, difennet outi mont en tu all da vevennoù ar jardin. Pa gro pig ar garantez en he skouarn avat e achap gant he muiañ-karet, ha setu Pausole en hent evit mont d’he c’herc’hat. Ret eo dezhañ kuitaat e harem hag e 366 gwreg (unan evit pep deiz eus ar bloaz, kuit da skuizhañ o tibab), asambles gant ul lakez ijinus ha dichek : Giglio, ha gant Taxis, tizhog an harem ha merour domani ar roue, un den strizh ha skragn, stag ouzh talvoudegezhioù kozh ar gevredigezh. Displeget eo gant ar fed eo gall : saourüs a-walc’h !

Un tammig forzh petra eo ar romant. Pourmen a ra an dud en noazh (nemet ar re zivalav eo difennet dezho en ober), sevel a ra maouezed an harem enep an urzh, foraniñ a ra ar roue seizh largentez warn-ugent d’an neb a gar ha dozviñ lezennoù diouzh an druilh… Leuskel a ra Pierre Loüys ar brid war moue e ijin hag e stultennoù. Daoust da se e vezer paket gant an istor ha n’eo ket savet fall, kement ha gant ar yezh, kizellet atav. Itrikoù al lakez Giglio a-benn pakañ ar muiañ posubl a verc’hed, re ar roue en o zouez, a lak da c’hoarzhin frank a-wezhioù. Tennañ a ra da dudennoù komediennoù klasel evel Scapin pe Figaro.

Pell eo ar romant-mañ a vezañ pennoberenn Pierre Loüys, met ul lennadenn skañv eo da aveliñ e benn.