Kan ar mel, Yannig Audran (2022)

Plijus a-walc’h em eus kavet ar romant-mañ.

Ur bern soñjoù dedennus a zo ennañ, evit lakaat da vevañ en-dro Breizh mod-kozh tro-dro da Bondi. O vezañ ma oa ur soner eus Yannig Audran ha m’eo dall haroz e istor o deus ur perzh bras ar frondoù hag an trouzioù, ar sonerezh en o zouez, en istor-mañ.

Ur bluenn a oa eus an den ouzhpenn, kalz pennadoù, rannbennadoù, a zo skrivet brav ha plijus-tre da lenn. Met n’en deus ket bet amzer da bleustriñ en ur mor a romantoù brezhonek, falc’het m’eo bet gant an Ankou.

Ne chom ket lusket ingal ar pezh a vez kontet deomp. Paouezet e vez, a vare da vare, evit arvestiñ ouzh ur santad pe ur son, pe evit silañ (en un doare ponner) un darvoudig istorel. Ne oan ket sur ez ae ar skrivagner d’ul lec’h bennak resis gant e goñchenn.

Adwriet e vez an traoù etrezo er fin koulskoude. Stummet eo bet ar romant evel ma tlee.

N’eo ket ar romant-mañ ur bennoberenn lennegel evit ar pezh a sell ouzh an danvez, met skrivet eo en ur gwenedeg eus ar c’hwekañ. Un diverr-amzer bourrus eo, dezhañ ur stil ha ne vez kavet gant skrivagner ebet all. Da zizoloiñ.

Les enfants du Lutetia, Rachel Corenblit, Kanada (2021)

Bugale e oant p’int bet lakaet e surentez gant o zud, e kreiz ar brezel. Bremañ m’eo bet embannet er c’hazetennoù emañ ar brizonidi o tont en-dro, e 1945, ez eus krennarded anezho. Eus ar Stadoù Unanet, eus kreisteiz Bro-C’hall, eus a bep lec’h e teuont da c’hortoz distro o familhoù el leti Lutetia, e Pariz.

N’eo ket al levr kentañ a lennan diwar-benn ar brezel. Met koulskoude e kav din ez eus un dra bennak ouzhpenn gant lod, evel hennezh. Evit skrivañ diwar-benn ar prantad-se evit ar grennarded eo ret bezañ donezonet-kaer : gouzout chom eeun, sevel tudennoù gwirheñvel, na glask ket kuzhat ar wirionez hep kouezhañ e trap ar c’hontrollerezh a zo war api evit spazhañ an oberennoù lennegel evit ar yaouankiz…

En em dennet eo kaer Rachel Corenblit. Hag an dud gour a zegouezh dezho en em gavout gant al levr etre o daouarn a zo skoet muioc’h c’hoazh eget ar grennarded moaevat. Ken lemm, ken glan ha ken splann eo hag un diamant.

Stlakal a ra er galon evel barzhoniezh.

Ha me stouiñ.

E-kreiz an noz, Yann-Fañch Jacq (2020)

Embannet er rummad aes da lenn, un dezrevell disforan dre hanterouriezh ar pellgomz.

Ne c’hoarvez ket ur mor a draoù en istor-mañ. Evodañ a ra diouti un douster divoutin avat. Gwirion eo ar santimantoù eztaolet, ar meni ambazh a ziskouez an div dudenn an eil e-keñver eben, an doug e-keñver an estren ivez.

Soñjet em eus e skridoù Roparz Hemon e-pad va lennadenn : n’eo ket an den yaouank leun a fouge a skrivas manifesto Gwalarn, met ar barzh ha skrivagner soutil a oa, ha eñ en oad.

Evel-just ez eo eus va ferzh, me hag em eus lennet kement tra lennegel en deus skrivet (ha kement-all evit Yann-Fañch Jacq, pa soñjan !), ur geñveriadenn enorus ha tamm ebet ur gunujenn.

Adam ressuscité, Yoram Kaniuk, Bro-Israel (1971)

Adam a oa furlukin diouzh e vicher, a-raok ar brezel ; unan eus ar re vrudetañ e Bro-Alamagn. Kaset gant e familh d’ur c’hamp-lazh, e vez anavezet gant an ofiser alaman a zo e penn ar c’hamp hag e vez laosket e vuhez dezhañ, tra ma vez lazhet e wreg hag e verc’h yaouankañ.

Met ne vez ket desket kement-se diouzhtu el levr. Pa anavezer anezhañ emañ ar bloavezhioù-se a-dreñv dezhañ. Nemet ar pezh en deus bevet ne c’hell ket bezañ diverket eus e empenn. Erru eo sot, bac’het, ar wezh-mañ, en un ensavadur gouestlet d’ar yuzevien n’int ket deuet e-barzh enno o-unan goude ar brezel.

Ul levr ne vez ket disoñjet eo hennezh, d’am soñj, o tiskouez m’emañ ar reuz en deus graet ar brezel dinatur-se e diabarzh tud a zo. Mezevellus a-walc’h eo gwelet penaos e chom speredegezh en dud-se, met ne c’hell ket mui bezañ implijet peogwir eo troc’h-didroc’h ar poell. Digredus em eus kavet an traoù alies, ha n’on ket sur ez eus bet eus seurt ensavadurioù frank, e gwirionez.

Un tu eus an eil brezel-bed a vez pledet nebeut gantañ eo ar “goude”, a gav din. Lakaat a ra al levr-mañ da vezañ dedennus. Met alies em eus kavet anezhañ re hir ivez. Marteze en abeg ma n’on ket bredelfennourez. Ne welen ket da belec’h e kase al lenner dornata an hevelep traoù atav, heuliañ soñjezennoù hag oberoù ar re foll, hep penn na lost alies.

A-benn ar fin e teu a-benn an istor da zibab un tu bennak, da ziorren ha da glozañ enorus a-walc’h. N’eo ket ur c’hwitadenn. Met n’eo ket, kennebeut, evidon yantao, ar bennoberenn a vez meulet he ferzhioù pa glasker he anv war ar rouedad.

Marteze eo hec’h hanterkant vloaz tremenet a gas un tamm dilufr dezhi.

Fulenn, Yann-Charlez Kaodal (2022)

Ur wezh digoret ar romant-mañ n’em eus ket gellet diskregiñ dioutañ betek tizhout e fin. Traoù a-leizh en deus Yann-Charlez Kaodal da gontañ, stag ouzh kudennoù ar bed a-vremañ, en un en-dro ne vez ket pledet kalz gantañ el lennegezh vrezhonek : Norzh-Iwerzhon.

Kement-se gant lañs ha lusk, en ur gwenedek saourus. An ober, fonnus, a laosk e blas da deneridigezh ha karantez alies, ar pezh a ra eus an oberenn un istor kempouez en em stager aes ouzh he zudennoù.

N’eo ket hir a-walc’h va gouiziegezh eus ar vuhez e Belfast evit gouzout hag-eñ eo gwirheñvel an istor. Diverrus-mat ha leun a suspens em eus kavet va lennadenn avat.

O klevet mouezh ur romantour brezhonek nevez, hag o welet kalite ar skrid en deus kinniget deomp, e trid va c’halon. Spi a zo da gaout e vo heuliet ar romant kentañ-mañ gant un arridennad all.

Le pendule de Foucault, Umberto Eco, Italia (1988)

Hennezh em eus bet poan o lenn anezhañ. Ral eo din kavout ken hir va amzer gant ur romant.

Koulskoude e oa un dra bennak ennañ o vountañ ac’hanon da vont war-raok. Daoust d’an tem em eus heug outañ (ar c’hredennoù ezoterik e Europa diouzh red an amzer), daoust da rannbennadoù a-bezh troc’hañ red an dezrevell, o fringal evel pennadoù un holloueziadur e-touez romantoù-foto) e santen e talveze ar boan mont betek penn. Abalamour da bennadoù klaseloc’h, tener, skrivet brav, silet e-touez ar peurrest moarvat hep na gomprenfen da belec’h e kasent da gentañ.

Mont a ra an traoù e breskenn tro ar fin. Nann, n’eo ket en aner e vez roet ar peurrest. Ha ken c’hwezhet eo senenn an diskoulm ma c’hellfe bezañ bet ijinet gant ur skriver senario filmoù amerikan (rann B).

Ur sapre romant eo, a-benn ar fin. Un oberenn. Ne blij ket din, ha ne cheñcho ket va soñj war se, met ne zisoñjin ket anezhañ kennebeut.

Ul levr pennadoù-kaoz gant Umberto Eco em boa lennet n’eus ket gwall bell a zo en deus taolet ur sklêrijenn dic’hortoz war va doare da lenn ar romant-mañ. El levr-se, e lavare Umberto Eco en doa en e di un dastumadeg ledan o tiskouez sotoni mabden. Levrioù kozh pe goshoc’h, oc’h embann sotoni an dud, o c’hredennoù, a gantved da gantved. Gwelet a ran Le pendule de Foucault evel ur private joke o tennañ d’an dastumadeg-se. Ur mell farsadenn. Un dae en deus lakaet outañ e-unan, moarvat, un deiz ma oa e ijin o virviñ en ur sellet ouzh e levraoueg. “Sell ‘ta ! Ma z’afen da strollañ an holl velbiaj-se en un oberenn nemeti, petra a zeufe diouti ?”. Gloubi-boulga, fennet diouzh chaodouron suilhet ur sorser meur. Ha diouzh ar pezh em boa klevet diwar-benn al levr a-raok e lenn -ur mell oberenn, diellet-kenañ, meur a yezh o tiskouez o fri ennañ, digant un den ken gouiziek m’eo a-boan ma teuer a-benn da heuliañ troidelloù e spered, hag all-, on sur en deus c’hoarzhet e walc’h ar skrivagner o welet an degemer graet d’e levr.

Bourjinerezh un tamm “bourj”, bourc’hiz. Diaes eo dezhañ kuzhat en em gav gant ouiziegezh. Met kazi sur on eo ar romant-mañ ur mell farsadenn diouzh e berzh.

Le meilleur des mondes, Fred Forham, Frañs (2022)

Diwar romant milvrudet Aldous Huxley, bet embannet evit ar wezh kentañ e 1932, eo bet savet ar vannenn-dreset-mañ. Fellet en deus din gwelet petra a oa bet tennet dioutañ.

Lennet em boa Brave New World pa oan krennardez, en ur lammat lodennoù a zo er fin peogwir e kaven anezho re start da lenn. Gant souezh em eus merzet eo ken stambouc’hus all fin ar vannenn-dreset-mañ : da lavaret eo e komprenan gwelloc’h an dalvoudegezh filozofel, politikel ha sokial, met chom a ra ar romant a-ispilh, en ur mod bennak, a-fed ober hag en-dro, evit en em reiñ korf hag ene d’ar mennozhioù.

Ha me en em c’houlenn hag-eñ n’eo ket tu gwan an oberenn, dres. Na vezañ ket bet gouest, en e gard diwezhañ, da lakaat an traoù da vezañ komprenet dre ar pezh a vev an tudennoù. Lañset ken brav e oa, domaj eo.

A-hend-all e kavan splann an traoù, brav an tresadennoù, ur blijadur eo da lenn. Ur soñj mat e oa lakaat an istor-mañ da vezañ dizoloet gant tud eus remziadoù yaouankoc’h eget hor re, en ur cheñch ar media. N’on ket sur e teu eus an troidigezhioù nemeto met lavaret em boa d’am bugale chom hep lenn an distopiezh-mañ war zigarez e oa koshaet a-galz ar stil lennegel. Bremañ e c’hellont mont tre en oberenn dre hanterouriezh ur vektor modern ha startijenn ennañ.

Daoust da se, e chomo diaes ar fin da ziazezañ. Daoust ma vije al lodenn dedennusañ marteze, a-fed preder.

Perak em eus soñjet en heuliad tele “Nus / En noazh” en ur lenn al levr-mañ ? Kit da c’houzout…

Koktel ar vuhez 2 ha Koktel ar vuhez 3, Jil Penneg (2021, 2022)

Troc’h ebet etre an div levrenn-mañ hag hini kentañ ar rummad, diorroadur ebet zoken, ma kredan lavaret, kement ha displegañ emaer gant an hevelep liv rik.

Fellet a rae din peurlenn an hollad a-bezh a-raok ober va soñj da vat. Graet eo. Met aet eo va interest war ziskar a-vuzul ma z’aen war-raok gant al levrioù.Gwelet a ran anezho kazimant evel un dastumadeg tudennoù a eil renk, pep hini en e glogorenn, a gej unan anezho ouzh unan all a-wezhioù, pe a zisparti diouti.

N’eo ket dre ziouer a vicher, anat eo eo barrek Jil Penneg war ar brezhoneg kement ha war ar c’hontañ. Dre zibab, emichañs, e chom stag ar skrivagner ouzh ar fedoù, hag outo nemetken. Met reiñ a ra din ar santimant bezañ o lenn ur geriadur diwar-benn tud a-wezhioù…

Klasket em eus kompren petra a vanke din, ha krediñ a ran em eus kavet : n’eo liammet an istorioù-mañ e mod ebet gant ar pemp skiant. N’eus enno na blaz, na c’hwezh, na droug, na from. Ken eeun int dezrevellet hag ur senario. Marteze ez eo ret kaout muioc’h a ijin eget n’em eus evit priziañ anezho hervez o zalvoudegezh ?

Kement a dud, ken disheñvel an eil re diouzh ar re all, hep hini ebet a c’heller stagañ outañ da vat en un doare fromel… ar c’hoktel-se en deus lakaet va fenn da dreiñ !

Anzav a ran em eus aon da vezañ tremenet hebiou un dra bennak. Gant plijadur e tegemerin savboentoù hag alioù kontrol eta.

La tresse, Laetitia Colombani, Frañs (2017)

Meuleudioù em boa klevet diwar-benn ar romant-mañ gant meur a vaouez. Ha setu m’eo bet roet da lenn da unan eus va bugale el lise. C’hwipet em eus ur skouerenn, da welet petra a laka kalon an dud da dridal.

Eeun eo ar c’hoñsept : heuliet e vez buhezioù teir maouez disheñvel-krenn, e lec’hioù disheñvel eus ar bed, tro ha tro, evel ma teu war-c’horre tro ha tro kement hini eus an teir vechenn a ya d’ober ur blezhenn.

Marteze on en em gavet re ziwezhat gant ar romant evit ma tegasje tra pe dra din. Re eeun, re c’hortozet, re leun a santimantoù vat em eus kavet anezhañ. Start e kavan ivez lenn levrioù merc’hed, diwar o fenn, skrivet evito : ne blijont ket din dre vras ha memes m’eo gwirion ar stourm a skeudennont n’on ket-me evit en em anavezout, nag en harozezed, nag e lennerezed seurt lennegezh.

Klask a rin koulskoude bountañ va bugale d’e lenn ma n’o deus ket graet dija. Un daolenn zedennus eo eus ar bedelekaat, dre heuliañ ur produ e-touez kantadoù all : ar blev. Ur skouer splann eus petra eo chom hep dispartiañ framm ha danvez en un destenn ivez.

Techet e vijen da virout al levr-mañ evit ar grennarded, memes ma plij d’ur publik kalz ledanoc’h.

An ostizez vouchet ha pezioù-choari all, Maria Prat (1998)

…Gast a c’hast petra an diaoul eo ar sketchoù nul-se, brizhellet a farsadennoù pout evit an dud kozh ?…

Evel-just, e soñjer an dra-se da gentañ.

Derc’hel da vont memestra.

Ret eo en em intrañ eus an aergelc’h, lakaat ar gerioù da ruilhal en ho empenn gant o fouez-mouez Treger, klevet c’hoarzhadeg ar re gozh war o c’hadorioù plastek e sal ar gouelioù ; er sal eo e vez an abadenn muioc’h eget war al leurenn e-pad beilhadegoù Dastum pe da vare an abadennoù c’hoariva e brezhoneg er mare a-vremañ…

Hag ur wezh tapet al lusk, digoret e askre, en ur mod, e teuer da dañva. Roudennet eo kroc’hen gozh ar brezhoneg, grakal a ra e vouezh un tamm. Ur galon vev a sko en e vruched avat. Digor eo d’an neb a gar selaou.

Da c’hortoz em eus dastumet kement a droioù kaer m’eo erru leun va c’harned bihan : ret e vo din kemer unan all.

Oberennoù klok Maria Prat a zo bet embannet dindan 9 levrenn gant Emgleo Breiz. Honnezh eo ar 6vet hini anezho.