La dernière fois que nous avons été des enfants, Fabio Bartholomei, Italia (2023)

Bugale war vale evit klask talañ ouzh direizhderioù ar brezel. Eeunek eo o strollad, evel studiadenn psikologel an dud gour ha ne zegas ket kalz tra d’an istor, herezh eus ar sevenadur televidel kentoc’h eus al lennegezh. Tennañ a ra kalzig al levr-mañ da Le garçon au pyjama rayé.

Marteze on erru re gozh evit bezañ kaset korf hag ene gant ar pezh a vez kontet. N’eo ket gwall nevez, na gwall zon, met ul lennadenn blijus e chom memestra. Berr, ouzhpenn.

Berzh bras a ra Fabio Bartholomei en e vro c’henidik, Italia.

La dernière fugitive, Tracy Chevalier, Stadoù Unanet (2013)

Tro 1850, div c’hoar kwaker a guita bro-Saoz evit mont davet ur genvreuriezh kwaker amerikan, lec’h ma tle unan anezho dimeziñ. Siwazh, an danvez-pried a varv a-raok en em gavout hag he c’hoar, Honor, a erru hec’h-unan er gumuniezh lec’h ma n’anavez den ebet. Ret e vo dezhi ober he zoull gant an nebeut he deus : he donezon evit gwriat “Quilt”-où, ha klask chom divrall en he c’hredennoù daoust ma ne vije ket akord atav gant an dud he deus da vevañ ganto.

Ur romant-deskoni eo, lec’h ma vez roet ur plas kaer d’ar gwriat, ar pezh em eus kavet plijus-tre. Tem pennañ ar romant eo an “hent-houarn kuzh” koulskoude, an aozadur tud a youl-vat a sikoure ar sklaved da achap, nebeut a-raok brezel an digevrediñ.

Ur wezh ouzhpenn e kinnig Tracy Chevalier ur romant dreist hep bezañ gwall hir. Soutil ha resis, reiñ a ra tro da welet ar stourm kuzh-se dre an diabarzh. Kavet em eus un tammig re aes ar fin, re “romantaet” marteze. Met ne ziskar ket ar sell pozitivel em eus war an oberenn, ha war ar skrivagnerez-mañ, a gavan barrek-mat.

Dernière nuit à Twisted River, John Irving, Stadoù Unanet (2011)

Kinniget e oa bet din an Irving-man evel unan dister : lennet em eus e holl re all (a-raok hennezh, 2 “nevez” zo bet abaoe) ha divizet em eus ober va sonj va-unan diwar-benn Dernière nuit à Twisted River. Mat em eus graet, d’am sonj : din-me en deus plijet.

Kregin a ra goustadik, gant un depegn don eus ur c’hamp koadourien er bloavezhioù 50. Goude un hanterkant pajenn bennak, taol-arnev ! kompren a reer pep tra, pep munud bet meneget hag a servijo betek fin al levr. Nann, n’eo ket ur romant diwar-benn ar goadourien -estreget se, d’an nebeutan-. Heulian a ra ar skrivagner teir remziad paotred en ur familh, ha kontan a ra drezo istor ar Stadoù Unanet, a weler ar mareadoù stokusan anezho ouzh an tele. A-us d’am fenn e tremen peurliesan ar prederioù politikel. Met ur wezh c’hoazh, n’int ket tem pennan al levr. Pehini eo eta ? Kompren a reer eo ar skrivan, a-benn ar fin. Adskoulman a ra e mod-se gant e romant milanavezet kent : Le monde selon Garp.

A-ratozh-kaer eo ar serr-lagad, peogwir e veneg pe e skoulm darempredoù etre tem ar romant-man ha temoù lod eus e romantoù all : L’oeuvre de Dieu, la part du Diable ; peotramant (en doare m’eo savet ar skrid dreist-holl) Je te retrouverai. Gellout a reer sonjal en e holl romantoù en ur lenn hennezh, ur seurt c’hoari eo diouzh e berzh.

Kredet em eus santout ur skrivagner en e vleud, arroutet war e vicher, hag a gemere plijadur oc’h hadan daveennoù e oueze e vijent anavezet gant lennerien feal. Daoust ha dilennabl e vije evit tud all ? Tamm ebet, ha ne santfent ket ez eus eus an dra-se zoken. Kregin gant ar romant-man a c’heller, evel gant n’eus forzh pehini all gantan. Kreizennet eo kalzig war bed ar geginerien, al letioù.

Ur gentel lennegezh digant ur mestr ha ne z’a ket war zisteraat dre ma kosha.

 

Les chroniques de Narnia : levrenn 1.2.3.4.5.6.7, Clive Staples Lewis, Bro-Iwerzhon (1950 da 1956)

Souezhet on bet o welet ne oa ket bet skrivet al levrioù en urzh m’int sañset bezañ lennet : splann e teu da vezañ an doare m’en deus Lewis da blantañ e-kerzh e istor daveoù o kas d’ul levr vo lennet diwezhatoc’h. Dedennus eo heuliañ diorrañ e ijin :

. 1950 : Le Lion, la Sorcière blanche et l’Armoire magique, levrenn 2
. 1951 : Le Prince Caspian, levrenn 4
. 1952 : L’Odyssée du passeur d’aurore, levrenn 5
. 1953 : Le Fauteuil d’argent, levrenn 6
. 1954 : Le Cheval et son écuyer, levrenn 3
. 1955 : Le Neveu du magicien, levrenn 1
. 1956 : La Dernière Bataille, levrenn 7

Bez ez eus un dra espar el levrioù-mañ : an doare kaer en deus ar skrivagner da zepegn diabarzh an dud, dre ar pezh a santont. N’en deus ket e bar evit reiñ un drivliadenn a levenez, a vam, a geuz, a spi, a fiziañs… Ar pennad a weler ennañ Aslan o krouiñ e ved zo unan eus ar bravañ ‘mije lennet biskoazh. E meur a lec’h e chomer bamet rak e ampartiz da gompren kalon ar vugale, pe an dud, dre vras. Ur skrivagner meur eo evidon, dezhañ un ijin boemus servijet gant gerioù eus an eeunañ o reiñ livioù tanavañ kalon mab-den. Kontrol da levrioù Tolkien n’eo ket enkrezus e saga, marteze eo abalamour da se ne vez ket lennet gant an dud gour, met me gav Le monde de Narnia soutil tre.

Gouzout a ran ez eus kalz a dud o sevel a-enep al levrioù-se : re intret a gristenelezh, a lavar lod. Koulskoude n’eus ket anv eus se : an tudennoù o-unan a gont istorioù a anavezomp mat dre m’hon eus klevet anezho gant tudennoù all e mareoù all : me gav din e lak ur seurt kenvreuriezh etre ar skrivagner hag al lenner, aes eo deomp kompren p’omp bet desavet memes mod, ni hag eñ… netra da welet gant ur romant moral ! Met gwir eo e teu ar sinoù da vezañ anatoc’h-anatañ betek bezañ re splann er 7vet levrenn, pa ya Narnia da netra hag e lak al leon an holl voudoù da dremen dirazañ, hag hervez ma sellont eeun outañ en e zaoulagad e tremenont pe a-zehoù pe a-gleiz…

Dibar e kavan personelezeh Aslan, doue hollc’halloudus e karg eus ar justis ha tad madelezhus war un dro, aesoc’h da lonkañ a berzh ul leon jentil eget a-berzh ur c’hozhiad barvek pintet war ur goumoulenn jodek doare Michel-Ange a gav din…

Un digarez a gaver a-berzh an embanner e-keñver ar ster gouennelour a c’heller reiñ d’an trede levrenn lec’h m’emañ ar re zu (ar re cGalormen) ar re zroug : kavout a ran mat e vije bet lakaet se. Lavaret e vez ivez eo seksist Lewis hag aze, n’hellan ket nac’h, skoüs eo an abegoù a ro evit displegañ ne c’hell ket Suzanne dont da Narnia ken : skeudenn un amzer sur a-walc’h met dipitus memestra… war ar poent-se eo diaesoc’h digareziñ anezhañ e fin al levr… Pep treitourezh, pep si zo bet pardonet da Edmund pe da Eustache, met ar fed e teufe Suzanne da vezañ emskiant eus he sekselezh en ur goshaat, da se n’eus remed ebet, serret eo dezhi dorioù Narnia da viken… start !

Ma vez lakaet se a-gostez, hag e tle bezañ, amzer da lenn, eo Les chroniques de Narnia ur sapre pennoberenn, aes da lenn ez-vihan (tro 8-9 bloaz) ha magus evit an dud gour ivez. Gant gerioù simpl e oar CS Lewis kas pell ar preder.