Les cartographes, Peng Shepherd, Stadoù Unanet (2023)

Diegi em bez, alies, da vont war gaout skrivagnerien n’anavezan ket pa vez anv a faltazi harozek : ur stil lennegel eo hag a vez kustum da awenañ ur mor a skriverien stag ouzh an danvez kentoc’h eget ouzh ar stumm. Mil boan em bez o lenn levrioù avañtur skrivet fall. Gortoz a ran e vije lennet an oberennoù gant kalz tud a-raok ober va soñj din-me.

Disheñvel eo bet an dro-mañ gant Peng Shepherd. Koulskoude e oa ar wezh kentañ din lenn he anv. Krediñ a ran eo ar c’hoari Cartographers en deus bountet ac’hanon war-zu ar romant-mañ. Netra da welet, a-benn ar fin… Nemet ar blijadur a zo da dennañ eus ar romant kement hag eus ar c’hoari.

N’on ket bet paket en istor diouzhtu : n’em boa ket fiziañs er skrivagnerez. Aon em boa e vije skrivet brav hep bezañ “santet”, lennegezh d’ober lennegezh, leun a ditouroù diezhomm evit an itrik. Aon em boa ivez ne c’helljen ket en em stagañ ouzh an tudennoù.

E gaou e oan.

Un istor kreñv eo, ijinet brav, gwallzedennus. Lod e teuer da vezañ er c’hest.

Un dizoloadenn vrav eo bet. Ur veaj saourus hag entanus, gant va gwellañ ajañs-beajoù : va levraoueg. Hag en ul levrenn nemeti, ar pezh a ra vad, ur wezh n’eo ket bep tro !

Lennegezh ar brezhoneg en XXvet kantved : 4, Fransez Favereau (2020)

Ha me o lenn an teir levrenn gent, e soñjen atav : dreist e vo, pa gomzo eus ar skrivagnerien a-vremañ !

Met n’on ket bet ken entanet ha ma kave din e vijen.

Da gentañ ez eus manket din, dreist pep tra, ar pezh a rae talvoudegezh al levrioù kentañ : ar bommoù tennet eus levrioù a bermete d’al lennerien ober o soñj war stil ar skrivagner-mañ-skrivagner. N’eus mui eus ar pedervet levrenn-mañ nemet ur c’hatalog eus an dud o deus kontet e bed al lennegezh, en un doare ledan.

Ledan-ledan.

Ledan-ledan-ledan.

Kaer, brokus eo ar pezh a ro Frañsez Favereau deomp, displeget munut. Met ul levr da glozañ an dastumad ne chom ken, evel pennad-klozañ un hir a bennad-skrid, o tigeriñ hentoù nevez hep plediñ ganto da vat. Ha pell ez a Yann gant e gazeg alies. Setu meneget anvioù tud ha n’o deus skrivet “netra” a-fed lennegezh. Lennegezh dre gomz, studiadennoù, yezhadur, yezhoniezh, Breizh, treiñ… ur sac’h da bep tra e teu da vezañ. Al liammoù gant an aozer a ziskouez bezañ bet danvez an dibab lakaat anv hennezh pe honnezh, kentoc’h eget ar strizhder skiantel.

Ne lavaran ket eo displijus da lenn. Laouen on, ha dedennet, gant ul levr diwar-benn Frañsez Favereau hag XXvet kantved an dud lenneg. M’on dipitet gant an disoc’h n’eo nemet peogwir ne glot ket gant an titl. Pell a ziskouez ul lennegezh pinvidik, e tiskouez dienez unan ha n’he deus ket peadra da leuniañ ar plas lakaet dezhi hag a vez ret dezhi mont da bigosat e danvezioù all evit ober van ez eus boued.

Ha n’eo ket ur souezh, pa soñjer mat. Re dost, re fresk eo an XXvet kantved da c’houzout piv en deus kontet, piv n’en deus ket. Piv ne vo ket lonket e anv gant rod an amzer.

N’on ket sur e oa tu d’ober gwelloc’h.

Morlenn, Jorj Abherve-Gwegen (2021)

Ur souezhadenn eo bet ar romant-mañ din : n’eus ket bet anv kement-se diwar e benn, marteze peogwir e oa bet embannet en ur bloavezh ma oa an dud o klask o c’hempouez en-dro goude traoma ar C’hovid.

Daoust hag-eñ eo peogwir eo bet skrivet e brezhoneg em eus soñjet kement e buhez prevez Roparz Hemon e-ser e lenn ? an endro a zo kaoz, evit un darn, Brest a-raok hag e-pad ar brezel. Ar sujed ivez, karantez etre daou baotr yaouank d’ur mare ma ne veze ket anv eus seurt traoù. An diskoulm, na petra ‘ta : petra a ra an haroz pa ne gav ket mui ar pezh a glask e Breizh, ma n’eo ket treuziñ ar mor da genderc’hel ganti ?

Treuzet-didreuzet e vez ingal ar vevenn etre amzer-vremañ hag amzer-dremenet er romant-mañ. Diskouez a ra eo ampart ar skrivagner war e vicher skrivañ… hag ar c’hontrol ivez, en ur mod. Ne oa ket ur redi e-keñver an istor hag e gwirionez e kav din e oa mont un tamm re bell ganti. Gwelloc’h em bije kavet chom soubet en dremened.

Ar pezh a zo sur eo ez on bet paket, ha paket brav, gant tonkad an haroz. N’em eus ket kavet hir va amzer en e ser, ha tridet em eus a-unvan gantañ.

Ur romant a-zoare digant unan ha ne ra ket kalz trouz e bed al lennegezh daoust dezhañ bezañ asur ha reizh gant e bluenn.

Kej-mesk 1 (2018)

Pouezus eo desachañ tud nevez war-zu ar brezhoneg skrivet. Pal an dastumadeg-mañ eo, ha eñ troet war-zu pluennoù eus an XIXvet kantved n’int ket gwall anavezet (war-bouez Kervarker e Varzhaz Breizh).

Kinniget e vez ur barzh, e galleg, dindan un destenn gwiv, a-raok reiñ da lenn un dornad eus e skridoù brezhonek (a-gleiz) gant ar c’heriaoueg troet (a-zehou) renket hervez urzh al lizherennoù. Aes eo da implijout hag efedus.

An dibab testennoù a blijo d’ar re a vag karantez ouzh Breizh gwezhall. Ne vijen ket bet war o zu diouzh doug naturel, me ha n’em eus ket gellet lenn Barzhaz Breizh eus ur penn d’un all gant an arabadus ma kavan e demoù met ret-mat eo din anzav int plijus da lenn en dastumad-mañ hag e lufront a-us d’ar re all : muioc’h awenet, gwelloc’h lusket, pinvidikoc’h o danvez e kement doare a zo.

Ouzhpenn Kervarker e kaver en dastumad testennoù gant Brizeux, Jean-Marie Le Joubioux, Prosper Proux, Gab Milin, Narcisse Quellien, François Le May ha Jean-Baptiste Oliero : anvioù a vije koulz lavaret dianv din ma n’em bije ket lennet antologiezh lennegel Frañsez Favereau.

Tizhout a ra meur a bal al levr-mañ, d’am soñj. Sikourus hep ober aon d’al lennerien nevez e kinnig ur skeuliad testennoù test eus ur mare lennegel chomet en damdeñvalijenn abaoe Gwalarn (war-bouez Barzhaz Breizh). Dont a ra e mod-se da stankañ un doare toull en anaoudegezh eus hol lennegezh.

Un raktres a-zoare evit un dedennus a zisorc’h n’eo ket bet brudet a-walc’h, ha eñ bet embannet 6 vloaz a zo.

Printemps au parking, Christiane Rochefort, Frañs (1969)

Un avel-dro ez eus eus pep romant gant Christiane Rochefort.

Pajennadoù kentañ hennezh o deus lakaet ac’hanon da soñjal e-barzh The catcher in the Rye. Tamm-ha-tamm eo deuet da vezañ muioc’h-mui personel, brokus, trivlius. Hag ar pezh a oa un dister a dec’hadenn a zeu da vezañ un istor garantez dispar, o lakaat holl godoù ar mare da darzhañ.

Ma z’eus eus ur skrivagner mat unan hag a oar tapout ar pezh a zo e-barzh aer an amzer emañ Christiane Rochefort e-touez ar re wellañ. Gwiroc’h romant diwar-benn ar bloavezhioù 68 hag an dispac’h he doa degaset en hiniennoù n’eus ket. N’eo ket gwall hir da lenn, met lakaat a ra avel ar frankiz da c’hwezhañ kreñv.

On purge bébé !, Georges Feydeau, Frañs (1910)

Feydeau a zo un anv bras eus ar c’hoariva fent gall. Gant On purge bébé ! e kinnig e 1910 ur pezh vaudeville un akt ennañ. Dre guriusted eo e felle din lakaat va fri er pezh-se, chomet e anv e eñvor an dud.

P’en doa skrivet Feydeau On purge bébé ! e oa o paouez dispartiañ eus e wreg. Adkavout a reer e endro ar pezh, diabarzh un ti bourc’hiz, ar metoù-se a anaveze mat.

Ouzhpenn kant vloaz war-lerc’h, petra a chom eus pezhioù skañv Feydeau ? Ha c’hoarzhet e vez ganto c’hoazh ?

El lec’h ma anaveze an dud a veve e prantad Feydeau o endro hag an dud a vevent ganto, ez eo deuet ar pezh-mañ da vezañ test, memes ma z’eo ul ludresadenn, ul “lu-dest”, eus ur mare aet da get, seul vui ma tiskouez lec’hioù ha doareoù tud ha ne vezent ket diskouezet diouzh boaz -maouez ha n’eo ket fichet, bugel stanket e gorf, podoù-kambr… tarzhañ a ra ar gwerniz boaz, ar pezh a zo dedennus, dres.

Daoust ma n’eo ket fent soutil on bet plijet gant ar pezh, skañv ha naturel en he divizoù.

Ha, ya : mousc’hoarzhet em eus. D’an nebeutañ.

Les enfants Oppermann, Lion Feuchtwanger, Bro-Alamagn (1933)

P’eo bet embannet al levr-mañ e oa tec’het Lion Feuchtwanger da Amsterdam dija, ha eñ a-orin eus ur familh yuzev.

Un taol-kurun eo bet ar romant-mañ evidon.

Heñvel eo ouzh Frederig gant Hans Peter Richter, nemet skrivet evit an dud gour e vije. Dre meur a ezel eus un hevelep familh yuzev e tiskouez ar faskouriezh o sevel, ar sinoù diniver a oa evit kompren petra a oa o c’hortoz an dud-se, penaos e serre ar yuzevien o-unan o daoulagad war ar pezh a c’hoarveze gant an diempentabl ma oa. An dibaboù, avizet pe get, graet gant pep hini hag al lec’h ma vez kaset pep hini gant an hent en deus kemeret.

Ur romant eo, evel-just, met skrivet war an tomm gant unan en doa bevet an traoù eus an diabarzh. Tud eveldomp eo ar bras eus an tudennoù : implijidi, tadoù ha mammoù a familh, skouer evit tud yaouank o klask o hent… ar faskouriezh oc’h ober e hent er vuhez pemdez, en ospital, er skolioù, hag an doare o deus an holl da nac’h an traoù, da gas kuit o soñjoù du, a zo ken tost ouzh hor re ma chomer skodeget.

Ur romant meur eo hag en dije gellet bezañ a-vremañ : e vodernelezh, ivez, a laka da skrijal. N’eo ket en e stil skrivañ (daoust ma ne vezer ket direnket gantañ). En e zepegn eus an dud, kentoc’h.

An eil eo al levr-mañ eus ur rummad tri levr bras, Wartesaal (ar sal-gortoz), o kontañ penaos e oa pignet Hitler gant pazennoù ar brud e Bro-Alamagn. N’eo ket anavezet an hini kentañ, Erfolg (an trec’h) e Frañs o vezañ ma n’eo ket bet troet. Hennezh, an eil, a oa bet embannet amañ ken abred hag e 1934 : ur souezh eo ne vije ket bet klevet muioc’h diwar e benn. An trede hini, Exil (divroañ), a oa bet embannet e galleg er bloavezhioù 2000. An hini kentañ skrivet e oa bet ivez, war an tomm, e 1930.

Des voisins si ordinaires, David Jackson, Stadoù-Unanet (2018)

Gwelloc’h eget Harlan Coben, a vrud ar golo ?

N’on ket sur met ar pezh a zo anat eo e servij d’ar memes tra. Bevañ ur c’horfad aon, hirvoudiñ war vis fall lod eus an tudennoù, skrijal war planedenn lod all. Ha war ar poent-se n’eus ket da glemm !

Diwar sav-boent an div blac’hig skrapet e vez gwelet an traoù alies. Dedennus em eus kavet an doare.

A-hend-all, dezhañ da vezañ skrivet ha skoulmet mat, n’eo ket ur romant a laosko e roud en XXIvet kantved.Kenkoulz hag ur film polis d’ar Sul da noz, lakaomp. Ha ken disoñjabl ivez. Lennegezh da deurel, met a galite.

Les enfants sont calmes, Kevin Wilson, Stadoù-Unanet (2019)

Nothing to see here, setu titl orin ar romant amerikan bihan-mañ.

Ur skrid ha ne glask ket poufal, war ur “pitch” eus an iskisañ : galvet eo Lillian, ur plac’h eus ur metoù dister, d’ober war-dro lez-vugale he mignonez Madison. Pinvidik, dimezet eo honnezh d’ur senatour ha n’en deus ket amzer d’ober war-dro e c’hevelled bremañ m’eo marvet o mamm. Ne c’hell ket, kennebeut, o leuskel a-gostez, ar pezh a vije fall evit e resped publik. Met penaos ober war-dro bugale a beg tan enno bep tro ma sav kounnar enno ?

Ur romant leun a soñjoù dedennus eo a gav din, hag a lak da brederiañ daoust d’e stumm aes ha d’e zoareoù poblek. Met, dres… perak klask plijout kousto pe gousto ? Engortoz ez on e vo tennet eus al levr-mañ oberennoù dedennusoc’h, gant muioc’h a vouedenn, eget ar romant e-unan. Peadra a zo da vont donoc’h e psikologiezh an tudennoù, en darempred amjestr etre Madison hag he mignonez, etre Madison hag he gwaz, ha kement a zo.

Da c’hortoz e tremener ur pennadig lenn plijus ha didorr-penn.

Le quotidien des anarchistes mexicains en lutte : exils, circulations et connections, Alexandre Weiss, Frañs (2022)

A-wezhioù e lenner un oberenn peogwir e vezer dedennet gant ar sujed anezhi, ha dre an oberenn, e teuer da anavezout he skrivagner. Ar wezh-mañ eo ar c’hontrol em eus graet. Lennet em eus an dezenn-mañ peogwir em eus bet tro da eskemm gant an den en deus he savet war sujedoù all, dre Facebook, ha fellet a rae din, dre ergerzhout ar pezh e oa aet kalz bloavezhioù d’e vuhez dezhañ, anavezout gwelloc’h va danvez mignon. Kentañ kammedoù e oa al lennadenn-se, evidon, en ur bed n’anavezan ket. Metoù an anarkourien. E-kerzh va lennadenn em eus bet tro da zizoloiñ ne oa ket eus an dud-se ar ouenn-tud a soñjen (tud a-enep an urzh, n’eus forzh pehini e vije, ha tuet dre se da zegas mesk ha trubuilhoù e pep lec’h ma vezont strollet).

Ur nor o tigeriñ war an Istor eo bet evidon eta, hep ne vijen aet pell ganti. Gant an diviz en deus kemeret Alexandre da chom hep treiñ ar bommoù e yezhoù estren, em eus c’hwitet war ul lodenn vat eus ar menegoù, a oa en ur yezh n’anavezan ket, ar spagnoleg.

Daou dra o deus desachet va evezh dreist pep tran daoust ma ne oant ket tamm e kreiz ar preder : plas digredus ar maouezed er strolladoù politikel engouestlet don-se ; plas bihan met merzabl an esperanteg, meneget war sujed ar preder diwar-benn ar yezhoù da implijout etre ur gumuniezh tud ne rannent ket ar memes re hag o deveze, koulskoude, ezhomm bras d’en em glevet evit aozañ o stourm.

Ul lennadenn blijus ha kentelius eo bet din, a roe c’hoant da vont pelloc’h ganti.

Neb a venn a gavo an dezenn en he fezh amañ :

https://www.theses.fr/2022PA100102

Tamm-ha-tamm en em lak e plas miltamm ar bed en va fenn, gras da seurt lennadennoù.